ماهنامه بازتاب اندیشه
پیاپی 49 (اردیبهشت 1383)

ضرورت دانش فقه و نقش آن در منظومه معارف اسلامی و نسبت فقه و عقل از مضامین این مقاله است. بیشترین حجم این نوشتار به علت اثبات این نکته اختصاص یافته است که فقه نه در صدد بیان علل عقلی احکام است و نه عقلا یا منطقا می توان به چنین احکامی دست یافت.

نویسنده مقاله ضمن ارائه تعریفی خاص از دین و شریعت و تفکیک این دو از یکدیگر، رویکرد قرآن به شریعت را تکثرگرا می داند و بر همین اساس تلاش می کند تا با ارائه تفسیری ویژه از اجماع عصری سازی احکام دینی را نه تنها امری جایز، بلکه ضروری و لازم قلمداد نماید.

در این مقاله با ترجیح رویکرد تجربه دینی در مواجهه با حقایق دینی در زمینه اعتقادات، چنین نتیجه گیری می شود که از آنجا که حیطه ادیان و آموزه های ایشان براساس تجربیات دینی پایه گذاری شده است و عقلانیت و خردورزی در آن راه ندارد. در زمینه قونین و نیز حقوق کیفری که مبتنی بر عقلانیت است، تنها باید بر عقل تکیه کرد و از خرد انسانی برای تحدید حدود آنها بهره گرفت. نقش دین در زمینه مسائلی که به جرم و جنایت برمی گردد، تنها در مسائلی نظیر پیش گیری از وقوع جرم و از طریق گسترش اعتقادات و اخلاقیات صحیح خلاصه می شود.

احمد فردید استاد فلسفه دانشگاه تهران بود و به رغم آنکه چندان اثر مکتوبی نداشت، ولی با تاثیرگذاری بر شاگردانش، یکی از جریانات فکری چند دهه اخیر ایران را شکل داده است. در این مقاله، نویسنده با نگاهی به دو مجموعه گفتار از او که به تازگی انتشار یافته است، به نقد نظریاتش می پردازد. مهم ترین انتقاد نویسنده این است که فردید با ترکیب اندیشه های هایدگر، محی الدین عربی و هگل، ملغمه ساخته است که نه از سازگاری و هماهنگی درونی برخوردار است، نه بر مبنای فکری مشخصی بنا شده است و نه حاصل روشنی دارد.

مقاله حاضر که با عنوان فرعی اخلاق جهانی و گفت و گوی درون دینی در یک بافت چند دینی انتشار یافته است، ضمن پذیرش جهانی شدن به عنوان یک واقعیت انکارناپذیر و دارای وجوه مثبت و منفی، بر این عقیده است که نقش ادیان در کم کردن پی آمدهای منفی آن، برقراری گفت و گو میان ادیان براساس یک اخلاق جهانی مشترک است.

پل ویتز در این مقاله، یافته های تحقیقات علوم اجتماعی در مورد آثار طلاق و خانواده های تک والدی را با تاکید بر عواملی چون خشونت، خودکشی، مواد مخدر و... مورد بررسی قرار می دهد. او معتقد است که براساس یافته های علوم اجتماعی، عواملی مانند طلاق و عدم تمایل به ازدواج، اصلی ترین دلایل بروز بحران هایی مانند افزایش خشونت، خودکشی، موادمخدر و... است. ویتز در تحقیق حاضر خود که در واقع خلاصه ای از تحقیقات بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی است، یافته های قابل توجهی را در مورد زوج های هم خانه ازدواج نکرده بیان می دارد.

سازمان های غیردولتی زنان می بایست برای ایجاد گفتمان جدی و هماهنگ در زمینه مطالبات زنان، تلاش کنند و حرکت منسجمی داشته باشند. از این رو هفتاد سازمان غیردولتی با تدوین بیانیه ای، محورهای اساسی حرکت هماهنگ در راستای مطالبات زنان را مورد توجه قرار دادند. در این بیانیه مسائلی در رابطه با حقوق اساسی، حقوق مدنی، حقوق کیفری و حقوق فرهنگی زنان مورد توجه قرار گرفته است و تساوی در این حقوق به عنوان هدف اصلی بیانیه مطرح شده است.

امروزه فحشا یا روسپیگری در جهان به عنوان یکی از سودمندترین تجارت ها درآمده است. کشور ایران هم از آفات و آسیب های این جرم در امان نیست. لذا اتخاذ سیاست های پیش گیرانه از اشاعه فساد و فحشا در جامعه و ممانعت از متلاشی شدن خانواده ها ضروری است. کلمه روسپیگری نه تنها در قوانین جزایی ایران (از جمله قانون مجازات اسلامی) تعریف نشده است، بلکه حتی مجازات این افراد هم در قانون معین نیست و قضاوت در این گونه موارد احکام مربوط به زنا و جرایم بر ضد عفت و اخلاق عمومی را اجرا می نمایند. البته، با تحقیقات انجام شده در فقه شیعه که دکترین قانون جزای ایران است، می توان ثابت نمود که کلیه عوامل روسپیگری، تشکیل فاحشه خانه، مشتریان روسپیان و... با تحقق شرایطی از مصادیق، افساد فی الارض و محاربه است. بنابراین در ابتدا باید خلاهای قانونی در این مورد جبران گردد. سپس، بدون هیچ مسامحه ای برخوردهای حقوقی همراه با اجرای راهکارهای فرهنگی اجرا شود.

انگیزه این نوشتار بازنگری به چالش میان دین و دولت است. از دیدگاه نویسنده روحانیون شیعه از مشروطه تا آغاز جمهوری اسلامی به جدایی دین از دولت تن در داده اند و حتی در آستانه انقلاب 57 بیشتر مجتهدین شیعه به ولایت فقیه باور نداشته اند. وی می گوید: بار دیگر باید اندیشه پرداختن روحانیون به امور دینی و کناره گیری آنان از سیاست محقق شود.