فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
سال یکم شماره 3 (تابستان 1393)

در این تحقیق به منظور تهیه نقشه پهنه بندی و توزیع مکانی غلظت نیترات و فسفات در خلیج گرگان در فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان، ابتدا نمونه گیری و آنالیز ماهانه غلظت نیترات و فسفات در 12 ماه سال1390 از 19 نقطه مختلف در خلیج گرگان انجام شد. به منظور مدلسازی توزیع مکانی نیترات و فسفات در خلیج، داده های ماهانه مورد درونیابی توسط روش های درونیابی مختلف مثل روش های کریجینگ، عکس فاصله با توا نهای مختلف، رگرسیون چند جمله ای، چند جمله ای موضعی و اسپلاین قرار گرفتند. روش های ذکر شده با بکارگیری روش اعتبار سنجی متقابل بر اساس معیار ارزیابی جذر میانگین مجموع مربعات خطا مورد مقایسه قرارگرفتند. نتایج نشان داد که روش رگرسیون چند جمله ای مرتبه 2 برای تهیه نقشه پهنه بندی ماهانه غلظت نیترات و فسفات در خلیج گرگان، بهتر از دیگر روش های مورد مطالعه می باشد. بدین ترتیب نقشه های ماهانه توزیع مکانی غلظت نیترات و فسفات ایجاد شدند. سپس از تلفیق نقشه های غلظت نیترات و فسفات ماهانه، نقشه های فصلی توزیع مکانی غلظت نیترات و فسفات ایجاد شدند و تغییرات زمانی (فصلی) فسفات و نیترات خلیج گرگان بیان شد

فنل و مشتقات آن از متداول ترین آلاینده های آبی و مسبب عوارضی همچون مسمومیت، سرطان زایی، ناقص الخلقه زایی در انسان و سایر موجودات هستند. با توجه به اهمیت مساله، در مطالعه حاضر کارایی خاکستر ریشه گیاه پرسیکا به عنوان جاذب طبیعی ارزان قیمت به منظور حذف فنل از محیط های آبی مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه تجربی و آزمایشگاهی راندمان حذف فنل با غلظت اولیه mg/l 20 در شرایط مختلف pH (3- 12)، زمان تماس (10- 180 دقیقه)، دمای ساخت جاذب (300، 400 و 800 درجه سلسیوس) و دوز جاذب (g/L 1- 10) در دمای ثابت 30 درجه سلسیوس به روش اسپکترومتر در طول موج 505 نانومتر آزمایش شد. نتایج این مطالعه نشان داد که حداکثر راندمان حذف فنل در غلظت اولیه mg/l 20 توسط خاکستر ریشه گیاه پرسیکا در شرایط pH 5، زمان تماس 180 دقیقه، جاذب ساخته شده در دمای 800 درجه سلسیوس و دوز جاذب g/l 5 در حالتی که فرآیند جذب تطابق بیشتری با معادله جذب لانگمویر (987/0R2=) نسبت به معادله جذب فروندلیچ (948/0R2=) داشت حدود 92 % حاصل شده است. از این رو خاکستر ریشه گیاه پرسیکا توانایی مطلوبی در حذف آلاینده فنل از نمونه های آبی داشته و می تواند به عنوان یک جاذب طبیعی ارزان قیمت در امور تصفیه آب مورد توجه قرار گیرد.

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات اقتصادی-اجتماعی تخریب جنگل ها در دو حوضه آبخیز دو هزار و سه هزار تنکابن در غرب استان مازندران، صورت گرفت. بر این اساس تغییرات سطح جنگل های دو حوضه، با تهیه نقشه های کاربری اراضی طی سه دوره زمانی 2006،2000،1990، با استفاده از تصاویر ماهواره ای Landsat وIRS به دست آمده و تغییرات کاربری اراضی به وسیله بارزسازی تصاویر، طی هر سه دوره به دست آمد، همچنین از شاخص NDVI جهت بررسی تراکم پوشش گیاهی در6 کلاس سرسبزی استفاده شد. در ادامه اثرات اقتصادی –اجتماعی تخریب جنگل ها با مطالعه کلیه فاکتورهای اقتصادی –اجتماعی دو حوضه به روش ماتریس ارزیابی سریع بررسی شد، به این صورت که کلیه فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی متاثر ازتخریب یا کاهش سطح جنگلها شناسایی و بسته به میزان تاثیر تخریب بر هریک، در نرم افزار RIAM امتیازدهی شدند. نتایج کاهش سطح جنگل های دو حوضه را طی دوره 16 ساله 2006-1990 نشان داد، بیشترین تغییرات کاربری اراضی جنگلی طی سال های 2006-2000 و مربوط به بخش های مسکونی و کشاوررزی بوده است. همچنین درجه سرسبزی پوشش گیاهی طی این سال ها کاهش داشته است. امتیازات به دست آمده از ارزیابی سریع اثرات نشان داد که اثرات منفی ناشی از تخریب جنگل ها در دو حوضه شامل،3% اثرات بسیار منفی (–E)، 23% اثرات منفی متوسط (-C)و37% اثرات منفی (-B)، 27% اثرات منفی ناچیز(-A) می باشد. بر این اساس اثرات ناسازگار کاهش سطح جنگل ها بر وضعیت اقتصادی- اجتماعی ساکنین دو حوضه بسیار مخرب و منفی نبوده، اما این تاثیر بر بخش های مختلف جامعه روستایی مهم و درخور توجه است.

گوسفند وحشی البرز مرکزی(O.o.arkali & O.o.vigneii) گونه ای مهاجر ودارای چندین گستره خانگی فصلی بوده، این گونه در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت در طبقه آسیب پذیر ((Vulnerable واقع شده و بر اساس قوانین و مقررات سازمان حفاظت محیط زیست ایران در طبقه گونه های حمایت و حفاظت شده قرار دارد. بنابراین، حفاظت از این گونه و زیستگاه های آن حائز اهمیت در سطوح ملی و بین المللی می باشد. در گذشته نه چندان دور بخش عمده جمعیت این گونه در اغلب مناطق طبیعی استان تهران باتوجه به تغییرات فصلی، دارای جابجایی ها یا به نوعی مهاجرت های تابستانه به سمت مناطق شمالی تر و شرقی تر ومهاجرت های زمستانه به مناطق جنوبی تر وغربی تر بوده، لیکن بدلیل توسعه شبکه راه های ارتباطی، احداث وگسترش کانون های شهری، روستایی، مناطق نظامی وتغییر کاربری های مختلف زیستگاه های آنها تکه تکه شده و جابجایی این جمعیت ها را دچار اشکال و یا قطع نموده است. دراین پژوهش درسال 1392با ثبت 350 نقطه از محلهای حضور ومشاهده گونه در دو مقطع تابستانه و زمستانه درمحدوده استان تهران وبکارگیری 8 لایه زیست محیطی شیب، انحراف معیار شیب، ارتفاع، جهت، فاصله ازمناطق شهری و روستایی، فاصله ازجاده آسفالته و منابع آبی و با استفاده از الگوریتم حداکثر بی نظمی نقشه مطلوبیت زیستگاه های تابستانه وزمستانه ایجاد و با کمک تحلیل کم هزینه ترین مسیر 25مسیر گدارفصلییا گذرگاه مهاجرت برای این گونه شناسایی وطراحی گردید که ازاین میان 15گذرگاه درحال حاضر بدور از تهدیدات ومخاطرات انسانی جدی بوده و 7 گذرگاه با ایجاد تمهیداتی ماننداحداث سازه زیرگذر یا روگذر، پایش های حفاظتی مناسب واقدامات پیشگیرانه به منظور ممانعت ازتخریب و گسترش تغییر کاربری ها در این مسیرها بعنوان بهترین گذرگاه های زمستانه وتابستانه استان تهران پیشنهاد شد.

هدف این پژوهش برآورد ارزش اقتصادی تفرجگاه چاه نیمه به روش هزینه سفر انفرادی است. تفرجگاه چاه نیمه زابل با مساحتی حدود 5000 هکتار در 30 کیلومتری شهر زابل – دشت سیستان قرار دارد و از نظر گردشگری سالانه مقصد 400000 گردشگر محلی است. به این منظور طی پرسشنامه ای داده های اقتصادی – اجتماعی جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مدل تابع تقاضا تشکیل و با استفاده از نرم افزارSPSS 21 تحلیل مدل انجام شد. نتایج نشان داد که 5/42 درصد بازدیدکنندگان در محدوده سنی 30-20 سال هستند، 39 درصد، درآمد ماهانه کمتر از 200 هزار تومان دارند، 7/39 درصد، کارمند هستند و 57 درصد سالانه 3-1 بار از چاه نیمه بازدید می کنند و متوسط تعداد بازید 3/4 در سال است. نتایج اجرای مدل نشان داد که کل مدل معنادار است و رابطه کاملا معناداری بین هزینه سفر و تعداد بازدید از منطقه وجود دارد. همچنین مازاد مصرف کننده 94137 و ارزش تفرجگاهی سالانه این منطقه معادل 37654800000 تومان محاسبه شد که نشان دهنده اهمیت زیاد این تفرجگاه در منطقه سیستان است.

پایش اکولوژیک مناطق ساحلی به منظور ارزیابی سلامت این زیستگاه ها از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. هدف از این تحقیق ارزیابی کیفیت اکولوژیک آب های ساحلی دریای خزر بر اساس موجودات ماکروبنتوزی و با استفاده از شاخص(Azti Marine Biotic Index) AMBI بود. برای این منظور 12 ایستگاه در سواحل دریای خزر در منطقه سیسنگان انتخاب و نمونه برداری در فصل پاییز 1391 با استفاده از نمونه بردار Van Veen انجام شد. در مجموع 6 خانواده و 8 گونه ماکروبنتوز در ایستگاه های نمونه برداری شناسایی شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که در ایستگاه 7 خانواده Gamaridae غالب و بر اساس شاخص AMBI این ایستگاه دارای کیفیت اکولوژیک عالی می باشد. همچنین ایستگاه 2، 8 و 6 بر اساس شاخص AMBI دارای کیفیت اکولوژیکی بد و ضعیف می باشند که این به دلیل غالب بودن گونه های Streblospio gynobranchiata، Hypania invalida و Oligochaet می باشد و بقیه ایستگاه ها دارای کیفیت اکولوژیکی متوسط و خوب می باشند. همچنین رابطه مثبت بین AMBI و ماده آلی وجود داشت که نشان دهنده این مطلب می باشد که AMBI احتمالا شاخص خوبی برای نشان دادن غنی شده گی ماده آلی در دریای خزر (ایستگاه های مورد مطالعه) می باشد. بطور کلی 50 درصد ایستگاه ها دارای کیفیت اکولوژیک متوسط، 25 درصد دارای کیفیت اکولوژیک خوب و عالی و 25 درصد دارای کیفیت اکولوژیک ضعیف و بد بودند.

انتخاب راهبردهای مناسب با توجه به جمیع معیارهای موثر در فرایند بیابان زایی می تواند کمک موثری در کنترل، احیاء و بازسازی اراضی تخریب یافته و جلوگیری از تخریب عرصه های در معرض خطر بکند. بنابراین این پژوهش با هدف ارایه راهبردهای بهینه به صورت نظام مند و در قالب یک مدل تصمیم گیری گروهی انجام گرفت. در این پژوهش سعی شد از تکنیک اولویت بندی ترجیحی بر اساس تشابه به پاسخهای ایده آل فازی (FTOPSIS)، به منظور ارایه راهکارهای بهینه در بیابان زدایی استفاده شود. بر این مبنا با تشکیل ماتریس تصمیم گیری فازی، شاخصضریبنزدیکیبوسیلهمحاسبهفاصلهاز راهبردایده آلمثبت و منفیبهصورتهمزمانبرایهرراهبرد تعریفگردید و اولویت نهایی راهبردها بدست آمد. این مدل به منظور ارزیابی کارایی در ارایه راهبردهای بهینه، در منطقه خضرآباد یزد مورد استفاده قرار گرفت. بر مبنای نتایج حاصل شده، راهبرد تعدیل در برداشت از منابع آب زیرزمینی(31A) با نزدیکی نسبی 59/56 درصد به عنوان مهمترین راهبرد بیابانزدائی در منطقه تشخیص داده شد. از این دیدگاه راهبردهای کنترل چرای دام (20A)، تغییرالگوی آبیاری و اجرای روش های کم آب خواه (33A)، توسعه واحیاء پوشش گیاهی (23A) و جلوگیری از تبدیل و تغییر نامناسب کاربری اراضی (18A) به ترتیب با نسبتهای نزدیکی 76/15%، 53/13%، 34/11% و 78/2% به عنوان اولویتهای بعدی ارزیابی شدند. بنابراین پیشنهاد شد که درفرایند کنترل و کاهش اثرات بیابانزایی و احیاء اراضی تخریب یافته، نتایج و رتبه بندی به دست آمده مورد توجه قرار گیرد.