نشریه مطالعات منطقه ای
سال پانزدهم شماره 4 (پاییز 1393)

با ورود به هزاره سوم، خاورمیانه در حال گذار به نظم جدید سیاسی امنیتی است که برای دست یافتن به تعادل در این فضای موازنه تهدید، هریک از بازیگران مهم منطقه ای برای تثبیت نقشه ای امنیتی، سیاسی و اقتصادی خود تلاش دارند. در این پژوهش، نگارنده بر این باور است که با تحول در شکل بندی های ثبات و امنیت خاورمیانه و با خروج نیروهای نظامی ایالات متحده از عراق، این کشور که نقش موازنه دهنده دیپلماتیک خارج را داشت، نقش جدیدی به نام موازنه دهنده راهبردی پیدا نموده است که هدف اصلی این پژوهش درک شاخص ها و کارکردهای این راهبرد تهدیدزا می باشد.

این پژوهش در پی تجزیه و تحلیل تحولات سوریه و تاثیر آن بر آینده روابط اعراب اسراییل و به ویژه اسراییل سوریه است. نویسنده استدلال می کند که هرچند سوریه در مرحله گذار از یک پوست اندازی سخت و دردناک به سر می برد، تصور ایجاد صلحی جامع میان سوریه و اسراییل، پس از عبور از این بحران هم چنان بسیار بعید به نظر می رسد. روند تحولات سوریه و ایجاد بحران های متوالی در این کشور، حکایت از فشار های توامان داخلی و خارجی جهت براندازی سریع دولت اسد دارد. اعتراضات عمومی به دلیل بیماری مزمن اقتصادی، فساد گسترده رایج، نقص حقوق بشر، و... از یک سو، و فشار دولت های عربی و غربی به رهبری آمریکا از طرف دیگر، فشارهای مضاعفی را علیه دولت بشار اسد ایجاد نموده است. عده ای بر این باورند که نهایتا دولت اسد سقوط خواهد نمود و فرایند ایجاد صلح میان اسراییل و کشورهای عربی منطقه به ویژه مصر و سوریه، دست خوش تغییرات اساسی خواهد شد، اما نگارنده بر این اعتقاد است که چه دولت بشار بماند و چه برود، امید به ایجاد صلحی جامع و پایدار میان اعراب و اسراییل به ویژه میان سوریه و اسراییل امیدی واهی و بی اساس است. به همین دلیل نویسنده جهت اثبات این فرضیه، ضمن بحث پیرامون سناریوهای پیش روی سوریه، به بررسی رابطه اسراییل و سوریه در این سناریوها می پردازد و نتیجه می گیرد که در صورت پیاده شدن هریک از این سناریوها، احتمال پیشرفت روند مذاکرات منطقی و رو به جلو ناممکن و در خوش بینانه ترین حالت مقطعی و زودگذر است..

امروزه منطقه شرق دریای مدیترانه نقشی حیاتی در امنیت ملی رژیم صهیونیستی اسراییل یافته است. تغییر و تحولات منطقه هم، این نواحی را با مسائل جدیدی همراه ساخته است. محیط امنیتی رژیم اسراییل به نظر نویسنده، در برآیند تحولات خاورمیانه چالش هایی را در شرق دریای مدیترانه برای اسراییل ایجاد کرده که آینده امنیتی و ثبات در کرانه ساحلی سرزمین های اشغالی را با شرایط دشواری مواجه می کند. مسائل مهمی چون شکست طراحی امنیتی آمریکا و عقب نشینی آن از منطقه، آزادی عمل اسلام گرایان افراطی، شکل گیری معادله راهبردی جدید، کشمکش بر سر انرژی دریای مدیترانه، افزایش حضور روسیه و ترکیه، قدرت گیری ایران را می توان از جمله تحولات قابل ذکر این منطقه به شمار آورد.

پس از تشکیل رژیم اشغالگر قدس در 1948، تز ائتلاف پیرامونی بن گورین مبنای سیاست خارجی این رژیم قرار گرفته و بر اساس این راهبرد افزایش عمق استراتژیک و پیوند با کشورها و مناطق غیرعربی نظیر اقلیم کردستان عراق توسط اسراییل پی گیری شده است. بی شک در تحولات کردستان و روابط دوجانبه اسراییلی کردی، حادثه 11 سپتامبر و پیامدهای ناشی از آن و ورود نیروهای آمریکایی به عراق نقش مهمی ایفا کرده است. در مقاله حاضر ضمن بررسی این پیوند مهم، اهداف و منافع اسراییل در کردستان عراق، فعالیت های اسراییل از طریق موساد و نزدیکی رژیم اشغالگر قدس به مرزهای راهبردی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. طرح B شارون، تجزیه عراق، دست یابی به منابع انرژی و شروع بازی بزرگ در این منطقه که در روابط دوجانبه مقامات اسراییلی کردی نقش تعیین کننده ای ایفا کرده اند از جمله محورهای دیگر مقاله پیش رو هستند.

در حال حاضر حزب الله لبنان دارای نقشی دوگانه می باشد: از طرفی به عنوان بازیگر سیاسی مشروع در لبنان ایفای نقش می نماید و از طرف دیگر، آمریکا و اسراییل این حزب سیاسی را به عنوان یک گروه تروریستی معرفی نموده اند. این دوگانگی در صورتی قابل درک است که ما بدانیم حزب الله با هویتی ملی گرایانه خود را در لبنان تعریف نموده و هم زمان به عنوان یک حزب ضدامپریالیسم در مخالفت و مقابله با هژمونی آمریکا و موقعیت اسراییل در منطقه شناخته شده است. در حقیقت با شکل گیری اتحاد های منطقه ای حزب الله با ایران، سوریه و حماس، این سازمان به عنوان بخشی از محور مقابله کننده با امپریالیسم درک شده در خاورمیانه به شمار می رود؛ که البته این موقعیت ضدامپریالیسمی نیز از زمان تجاوز نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق در سال 2003 به گونه ای فزاینده تقویت شده است. بر این اساس مقبولیت بین المللی حزب الله به عنوان بازیگر سیاسی و مشروع در لبنان می تواند پاسخی به سوال مورد بحث در این مقاله باشد.

محمد قائد، نظریه پردازی ایرانی در حوزه تحولات تاریخی جهان معاصر می باشد که از پنجره ای خاص و آسیب شناسانه به پی جویی اختلاف و مبادی فکری آن می پردازد. او در خصوص موقعیت نه چندان رضایت بخش اعراب مسلمان خاورمیانه، به تاملی آسیب شناختی پرداخته و بدین نتیجه رسیده است که بی خبری و کم اطلاعی از روندهای پیچیده در حوزه های فکری فرهنگی و دیپلماتیک سبب شده است تا صدای اعراب در کریدورهای قدرت جهانی شنیده نشود. در برخی موارد نمی توان با قائد هم نظر بود و اما تحلیل وی، به خصوص در قالبی که این مقاله دارد، خواندنی است.