نخستین متون تاریخ نگاری اسلامی که تاریخ اسلام را به صورت یکپارچه گرد آورده باشند در قرن سوم و چهارم نوشته شده اند. نخستین اثر بازمانده از آن دوران، تاریخ خلیفه بن خیاط است و آخرین اثر قرون نخستین، الاتنبیه الاشراف مسعودی که در نیمه نخست قرن چهارم نوشته شده است. اخبارالطوال دینوری، تاریخ یعقوبی، تاریخ الرسل و الملوک طبری، مروج الذهب مسعودی نیز از دیگر متونی هستند که در این دوره تالیف شده اند و از متون اصلی برای بازسازی رویدادهای قرون اول تا سوم هجری تاریخ اسلام است. برای بازسازی این «گذشته» در قالب «تاریخ» می توان نگرش های مختلفی به این متون و گزارش های آنان از گذشته داشت اما مساله این است که