خانه تاریخی زند را شاید خیلی ها نشناسند؛ خانه ای تاریخی بازمانده از اواخرعصر قاجار در دل قم که معماری اصیل ایرانی را به نمایش می گذارد.

خانه زند که امروزه به موزه مردم شناسی شهرت دارد در مرکز بافت قدیمی شهر قم(محله گذرقلعه) در کوچه باریکی واقع شده است. در 2 طرف این خانه 2 تابلوی متفاوت به چشم می خورد؛ روی یکی سال ثبت ملی خانه یعنی 1377 درج شده و دیگری در نقطه مقابل به روایتی سال ثبت خانه را در فهرست آثار ملی، 1379 هجری شمسی نشان می دهد.

وارد خانه که شوید 2 حیاط می بینید که مربوط به خانه 2 برادر از بازماندگان قاجار با نام های حاجی خان و حاج علی است که قدمت آن ها به 130 سال قبل یعنی اواخر دوره قاجار برمی گردد.

مجموعه موزه مردم شناسی قم شامل این دو خانه می شود که دارای 14 اتاق، 36 در و پنجره چوبی از جنس گردو و 14ستون سنگی است.

این بنا با توجه به مواد و مصالح موجود در منطقه شامل سنگ، خشت، چوب، آجر و گچ است که شاخصه معماری عصر قاجار بوده و نشان از مصالحی دارد که در دل کویر ایران بیش از هرچیز در ساخت و ساز و معماری مورد استفاده قرار می گرفته است، البته این خانه در طول تاریخ چندین بار مرمت شده، اما بافت اصیل آن دست نخورده باقی مانده است.

شاخصه معماری عصر قاجار استفاده فراوان از آجر است که در این بنا نیز به وفور به چشم می خورد، به طوری که در زیر تاقی دور ساختمان یک ردیف خشت آبی رنگ وجود دارد که رنگ آبی آن از جنس لعاب یا رنگ نیست بلکه رنگ یک نوع خاک است که با درجه معینی حرارت در کوره های آجرپزی به رنگ آبی در آمده است.این خانه سال 1379 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این خانه نیز در سال های اخیر مورد کم توجهی قرار گرفته که لازم است برای حفظ معماری کهن ایرانی بیشتر دقت کنیم.