آینه تمام نمای تمدن الهی
تمدن اسلامی به علت دارابودن پسوند اسلامی از یک سو قابل تحدید و تعریف است، چون آغاز و انجامی مشخص دارد و از دیگر سو دارای پیچیدگی های مفهومی و موضوعی بسیار است؛ زیرا تمدن اسلامی به عنوان تمدنی دینی براساس مولفه های دینی بنا شده و همه غموض تمدن و رموز دین مبین اسلام را در خود دارد. تمدن اسلامی به عنوان پدیده ای خارق العاده دارای همه ویژگی های تمدن الهی است که با رویکردی قرآنی و آغاز و انجام مشخص قابل نقد و بررسی است برخی با رویکرد آرمان گرایانه تمدن اسلامی را این گونه تعریف می کنند که در آن انسان به عنوان موجودی برگزیده همان خلیفه الله است و همه عوامل و مولفه های تمدنی چون اخلاق، علم، دین و... با منشا قرآنی برای رشد و تعالی انسان به کار گرفته شده تا جامعه را به سوی قرب الی الله سوق داده و موجبات رضای خدا را فراهم آورد و این همان اتفاقی است که در مدینه النبی عصر پیامبر(ص) رخ داد. در عصر فتوحات اسلامی و توسعه اراضی و گسترش مناطق تحت نفوذ خلافت اسلامی و رویارویی با مردمان سایر نواحی چون ایران، شام، مصر و... بیشتر مولفه های آن تغییر یافت و اسلام با اصولی غیرقابل تغییر البته فروعی منعطف در سرزمین های مفتوحه پرورش یافت. حاصل این برخورد و امتزاج و سیطره اسلام، تمدنی بالنده بود که هرچند در مدینه النبی نضج گرفت، اما در سرزمین هایی چون شام، بین النهرین و ایران و مصر و... بالید.
استاد تاریخ اسلام دانشگاه الزهرا(س)