آرشیو پنجشنبه ۱۴‌شهریور ۱۳۹۲، شماره ۲۷۶۹
نگاه دوم
۹

زمینه های تئاتر معاصر ایران

ریشه تئاتر معاصر ایران را باید در «نمایش های شادی آور» ((Farce که از اواسط عهد صفوی شروع شده است یافت. در این دوره دسته های مطربی که به کار شادمان کردن مردم سرگرم بودند به تدریج به گروه های تقلیدچی (Farceur) تبدیل شدند. درآغاز، تقلید آنان عبارت بوداز تقلید لهجه ها و خصوصیات مردم روستایی و ساده، اما چیزی که تقلیدشان با داستان همراه شد و کم کم به تئاتری همراه با حوادث ساده و جزیی و بی تحرک و وقایعی اغلب زاید تبدیل شد، چنانکه در نمایش «حاجی کاشی» می توان دید.

درزمان زندیه تقلید عنوان مستقل یافت و دونوع آن ازمیان سایر بازی ها معروف شد: یکی «کچلک بازی» و دیگری «بقال بازی». بقال بازی که خود انواع مختلف داشت بربنیاد داستان بقال پولدار و خسیسی نهاده شده بود که مردی شیاد و آسمان جل هرلحظه به رنگی و لباسی براو ظاهر می شد و با حرکت و لهجه های خنده آور بقال را گول می زد. گفتن هرسخن زشت و تقلید هر حرکت ناپسند و خنده آور در این گونه نمایش ها نیز روا بود در دوره قاجاریه تقلید کامل تر و جاافتاده تر شد. به ویژه درعهد ناصرالدین شاه وجود دلقکی معروف چون «کریم شیره یی»و دستیارانش سبب شد که این گونه تقلیدها از دربار به منازل اشراف راه یابد و از کمک ثروتمندان و متنفذان مملکت برخوردار شود، و به تدریج در شهرهای معتبری چون تهران و اصفهان و شیراز و تبریز پاگیر شود و قهوه خانه های بزرگ، مرکزی برای اجرای آن شود.

صحنه این نمایش در قهوه خانه معمولاعبارت بود از صفه یی بزرگ یا یکی دو تخت چوبی که درمیان صحن قهوه خانه می بستند و درخانه اشراف یک تکه قالی که در گوشه یی از تالار وسیع خانه گسترده می شد و در منزل مردم عادی که اغلب به مناسبت جشن های عروسی یا «ختنه سوران» نمایشی هم برپا می کردند صحنه را تخت چوبی که بر روی حوض می نهادند تشکیل می داد، و ازهمین جاست که این گونه نمایش ها به نمایش «روحوضی» یا «تخت حوضی» معروف شده است. هنوز هم آن را به همین نام می خوانند. به هر حال قهوه خانه مسیر اصلی تئاتر تقلیدی راتعیین کرد.