آرشیو پنجشنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۲، شماره ۲۰۷۱۰
معارف
۶

نسبت وجود و وجدان در کلام انسان و خدا

محمدرضا ستوده

یکی از قواعد معروف در فلسفه، قاعده «عدم الوجدان لایدل علی عدم الوجود» است. به این معنا که نیافتن، به معنای وجود نداشتن نیست، چرا که احاطه علمی ما به جهان بسیار محدود است و به یک معنا ما اصولااحاطه ای به عالم هستی نداریم. پس این عدم احاطه که حتی در شکل علمی آن نیز مطرح است دلیلی می شود که ما وقتی چیزی را ندانستیم یا نیافتیم نمی توانیم بگوئیم که آن چیز نیست.

از آنجایی که راه های معرفتی ما محدود است، ما نمی توانیم با نیافتن، حکم کنیم که نیست. راه های شناختی انسان حسی و تجربی، معرفت شناسی تجریدی و عقلی و در آخر نیز معرفت شناسی شهودی است. در قرآن از معرفت شناسی شهودی در آیاتی از جمله آیات سوره تکاثر سخن به میان آمده است. خداوند در این آیات بیان می کند که انسان با علم شهودی که همان علم الیقین است می تواند در همین دنیا بهشت و دوزخ را ببیند.

اما از آنجایی که انسان ها در محدودیت هستند و احاطه ای بر هستی ندارند نمی توانند مدعی آن شوند که نیافتن، مساوی با نبودن و نیست است.

خاستگاه علم پیامبران و اهل بیت(ع) از علم الهی

از آنجایی که پیامبران(ع) و اهل بیت عصمت(ع) نیز مرتبط با علم الهی هستند، درباره آنان می توان گفت که «عدم الوجدان یدل علی عدم الوجود»، زیرا آنان با تعلیم الهی سخن می گویند و از خود چیزی را ادعا نمی کنند. (نجم، آیه 4) پس آنان نیز به تعلیم الهی می توانند مدعی این معنا باشند که «عدم الوجود یدل علی عدم الوجود»، چرا که آنان به علم غیب از طریق خداوند آگاه هستند. (جن آیات 26 و 27)

بنابراین اگر انسان چیزی را نیافت دلیل نیست که آن نیست و وجود ندارد چرا که ممکن است در غیب آسمان و زمین باشد ولی پیامبران و اهل بیت(ع) این گونه نیستند و وقتی می گویند نیافتند به معنای نیستی آن چیز است. پس درباره خداوند و آنان می توان گفت که «عدم الوجدان یدل قطعا علی عدم الوجود». لذا وقتی گفتند: ما علمت لکم من اله غیری، خدایی دیگر برای شما نمی دانم یعنی خدایی دیگر نیست (قصص، آیه 38)، زیرا نمی دانم به معنای نیست و معدوم بودن محض آن است.