عراق در دو دهه اخیر در شرایط بسیار ویژه ای قرار گرفته است، به ویژه در موقعیتی که رویکرد خصومت آمیز ایالات متحده امریکا به عنوان یکی از اصلی ترین قدرت های ذی نفوذ در امور عراق، باعث ایجاد تناقض های جدی در روابط خارجی عراق شده است. عراقی ها، قهرا با دخالت امریکا بود که توانستند از سیطره دهه ها استبداد بعثی رها شوند... اما در نهایت این دخالت خارجی باعث شد که تمامی بافت های اجتماعی، سیاسی و روابط خارجی عراق دچار آسیب های جدی شود. بافت عشایری، بافت مذهبی، بافت سیاسی و اجتماعی عراق بر اساس تصمیم های نابجای قدرت های خارجی دچار مشکلات جدی شده است. در شرایط گذار کنونی که بغداد در حال پشت سر گذاشتن دو وضعیت استبداد بعثی و رهایی از اشغالگری خارجی است، ایجاد توازن میان روابط خارجی این کشور به یک چالش عمده برای بغداد تبدیل شده است. ایران مهم ترین همسایه عراق به لحاظ فرهنگی، مذهبی، سیاسی و مرزهای مشترک محسوب می شود. مرز 1450 کیلومتری میان ایران و عراق، طولانی ترین مرز دو کشور با همسایگان است. اماکن مقدس شیعیان در خاک عراق، ارتباط فرهنگی کهن مردم دو کشور و اقوام مشترک باعث شده است که جایگاه تهران و بغداد در سیاست خارجی دو کشور ویژه و خاص باشد. تضادی که در سال های جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران میان دو کشور ایجاد شد و بعد از آن وفاقی که در مبارزه با تروریسم با حضور به موقع ایران برای دفاع از مردم عراق در برابر گسترش داعش، تروریسم و افراطی گری در این کشور شکل گرفت، نشان دهنده اهمیت روابط این دو همسایه است. اما حضور ایالات متحده امریکا، به عنوان یک عنصر تعیین کننده در روابط خارجی عراق، بعد از سرنگونی صدام به عنوان مانعی در برابر روابط عادی میان دو کشور تبدیل شده است. عراق به دلیل حضور نظامی و امنیتی امریکا در این کشور، به شدت به رابطه با واشنگتن برای حفظ ثبات اجتماعی، امنیتی و اقتصادی خود وابسته شده است. عقد پیمان امنیتی میان دو کشور باعث شده است که در محدوده این پیمان، نوعی رابطه استراتژیک میان بغداد و واشنگتن ایجاد شود که چه در حوزه حضور نظامیان و چه در حوزه هایی مانند انرژی و ثبات ارز عراق اهمیت دارد. در شرایط کنونی چه حضور نظامی امریکا و چه تعارض منافع امریکا و ایران، باعث ایجاد پیچیدگی های جدی در سیاست عراق شده است. مسوولیت مدیریت این پیچیدگی ها و ایجاد توازن در روابط خارجی عراق، بر عهده سیاستمداران بغداد است. از سال 2003 و سرنگونی حکومت صدام تاکنون برخی رهبران عراق توانمندی های قابل قبولی در مدیریت این تضادها نشان داده اند. به عنوان مثال نخست وزیر پیشین عراق، حیدر عبادی، کفایت، تدبیر و استقلال رای قابل پذیرشی در مدیریت و توازن روابط با تهران و واشنگتن از خود نشان داد. هر چند قصورهایی نیز از سوی او انجام شد و شوربختانه در نهایت ایران شکیبایی و گذشت کافی در مقابل خطاهای او از خود نشان نداد. عادل عبدالمهدی، به عنوان نخست وزیر جدید عراق باید در برابر تضادهای جدیدی که بر اثر تحریم های ناعادلانه دولت ترامپ علیه شرکای تجاری ایران اعمال شده است، مدیریت و کفایت خود را نشان دهد. عبور از این پیچیدگی ها و گرفتاری ها بسیار مشکل است. امریکا با ارعاب و تهدید تلاش کرده است تا دولت عراق را از روابط با تهران نهی کند. در آستانه اعزام سفیر جدید امریکا به بغداد که دیپلمات کهنه کار امریکایی است و قبلا در یمن هم سفیر بوده است، دولت عراق مجبور است تا برخی ملاحظات را در رابطه با تهران مدنظر قرار دهد. همزمان سفر پیش روی رییس جمهور اسلامی ایران، حسن روحانی به بغداد، برای عراقی ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تاکنون سفرهایی در سطح معاون اول رییس جمهور، اسحاق جهانگیری و وزیر امورخارجه، محمدجواد ظریف، برای ارزیابی روابط دوجانبه انجام شده است. اما سفر رییس جمهور به بغداد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امید این است که ایران سختگیری زیادی در مورد روابط خارجی عراق انجام ندهد. تهران لازم است با درک پیچیدگی های موجود در روابط خارجی عراق به بغداد کمک کند تا امکان مدیریت روابط خارجی برای این کشور ایجاد شود. عراق به دلایلی مدت ها از روابط با کشورهای عربی منطقه محروم شده بود. در سال های جاری بغداد توانسته است، اندکی روابط خود را با کشورهایی مانند عربستان سعودی و اردن را بهبود بخشد. جمهوری اسلامی ایران هم بر اساس رویه همیشگی که در گذشته نیز رعایت کرده است، نباید عراق را تحت فشار قرار بدهد که روابط دیگرش را قربانی روابط با تهران کند. طبیعتا مردم عراق زیرک و هوشمند هستند و به خوبی از اینکه چه کسی در روزهای سخت هجوم تروریست های داعش به آنها کمک کرده است، با خبرند. اگر فرض کنیم که مسوولان عراقی مرتکب تقصیرها و قصورهایی در رابطه با کشورهای دوست و مهم به ویژه ایران شوند، قطعا مردم عراق این اشتباهات را تذکر می دهند و با وجود تنوع رسانه ها و آزادی های موجود ابراز عقیده سیاسی در عراق، سیاستمدارانی که بر خلاف منافع مردم عراق نسبت به ایران دچار اشتباه شوند، از سوی شهروندان بازخواست خواهند شد. بغداد به هر حال در شرایط سختی قرار دارد که مجبور است روابط با کشورهای عربی، روابط با ترکیه، مناسبات با کردها، تضادهای میان امریکا و ایران و مشکلات متعدد از جمله مساله تروریسم و افراطی گری و بحران سوریه را مدیریت کند. جمهوری اسلامی ایران، هر چند که ممکن است گهگاه به دلیل تنوع دستگاه های دست اندرکار در مساله عراق، ناهماهنگی هایی در سیاستش وجود داشت، اما توانسته است تعادل مناسبی را در مناسبات دوجانبه ایجاد کند. گرچه مواردی هم وجود دارد که اشتباه هایی در سیاست خارجی ایران نسبت به بغداد پیش آمده و گاهی توقع های بیش از حدی از طرف عراقی داشتیم. همزمان گهگاه شاهد بی ثباتی در روند صادرات کالا و خدمات و اجرای تعهدات به عراق هستیم که باعث کاهش اعتماد طرف عراقی به همسایه بزرگ خود خواهد شد. قطعا نقص هایی که در دو طرف وجود دارد، باعث نمی شود که اهمیت روابط دو کشور زیر سوال برود، بلکه درست به دلیل همین اهمیت است که باید تلاش کرد تا نقایص برطرف شود و مناسبات دو کشور در بالاترین حد ممکن به شکل باثبات و متوازن بهبود پیدا کند.