صنعت نفت و گاز ایران در حال حاضر یکی از سخت ترین و مهم ترین دوران تاریخی خود را تجربه می کند؛ دورانی که آثار و پیامدهای اقتصادی و حتی سیاسی و اجتماعی آن به صورت پایدار و گسترده در سال های آینده خود را نشان می دهد. این در حالی است که صنعت نفت و گاز در شرایط حساس و تعیین کننده توسعه ای ایران، نقش پیشران را بازی می کند. کندی، بی حرکتی و رکود صنعت نفت و گاز به طور طبیعی موجب کندی، بی حرکتی و رکود قطار اقتصادی ایران می شود. اقتصاد ایران خوب یا بد بیش از یک قرن است که با تغذیه نفت و درآمدهای نفتی زندگی کرده است. درست است که این مسئله و ایجادنشدن مناسبات منطقی و توسعه محور میان اقتصاد ایران و نفت، زمینه توسعه نیافتگی و آسیب پذیری آن را فراهم کرده که شرایط کنونی نیز از آثار و نشانه های این آسیب پذیری است؛ اما وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در این سرزمین که ایران را سرآمد جهان کرده، بهره مندی درست از این مزیت و فرصت را برای توسعه اقتصادی، رفاه ملی و قدرت و اقتدار بین المللی ضروری و اجتناب ناپذیر کرده است. با این تفسیر توسعه، تجهیز، بالندگی و پویایی صنعت نفت و گاز به عنوان پیشران ایران در دهه های آینده هم ضروری و اجتناب ناپذیر است. این مسئله زمانی اهمیت پیدا می کند که ارزش افزوده ذخایر هیدروکربوری (نفت و گاز) در دنیا به تبع پیشرفت های فنی و جایگزینی دیگر حامل های انرژی به ویژه انرژی های تجدیدپذیر در حال کاهش است؛ بنابراین بهره مندی درست از مزیت نفت و گاز در شرایط فعلی و تبدیل این مزیت ها به عنوان سرمایه پایدار برای آینده کشور و نسل های آینده، ضرورت دارد. منابع نفت و گاز دائمی نیست و مهم تر از آن این است که فرصت ثروت سازی و سرمایه زایی این منابع نیز نامحدود نیست. به طور مشخص علاوه بر عوامل مزمن داخلی، در حال حاضر دو عامل مشخص مانع از توسعه طبیعی و عادی صنعت نفت و گاز ایران متناسب با شرایط و الزامات بین المللی و همچنین منطق اقتصادی و تجاری حاکم بر این صنعت شده است: عامل نخست محدودیت ها و فشارهای ناشی از اعمال تحریم های اقتصادی است که در سال جاری وارد دهمین سال خود شده است. تحریم های اقتصادی اگرچه بیشتر در نخریدن نفت ایران نمود پیدا کرده است؛ اما این مسئله کمترین اثر تحریم ها است و اثرات مهم در بهره مندنشدن صنعت نفت و گاز ایران از فرصت های اقتصادی و مالی، دانش و فناوری و نظام های مدیریت بین المللی تجلی پیدا می کند. صنعت نفت و گاز به لحاظ اهمیت اقتصادی، گستره مالی، گستره مصرف و پیچیدگی های فنی و علمی، یک صنعت بین المللی است و توسعه واقعی و طبیعی آن هم در ارتباط با فرایندها و استاندارهای بین المللی است. در حال حاضر صنعت و نفت و گاز ایران در حوزه بالادستی نیازمند سرمایه گذاری 150 میلیارددلاری با بهره مندی از استانداردهای رایج فنی در یک بازه زمانی پنج ساله برای حفظ شرایط کنونی تولید و صادرات نفت است. منابع مالی و سطوح فنی و مدیریتی طرح های نفت و گاز کفاف 10درصدی این نیاز راهبردی صنعت نفت و گاز را نمی دهد. نگرانی ها در این زمینه در صورت نبود سرمایه گذاری می تواند ظرفیت تولید و صادرات نفت ایران را با رفع تحریم ها در بر گیرد. 

عامل دوم، شرایط بی ثبات سیاسی و امنیتی منطقه است که اگرچه موضوعی جدید نیست؛ اما در سال های اخیر این مسئله تشدید شده و عملا با فرض نبود تحریم ها و محدودیت های اقتصادی، فضای سرمایه گذاری و همچنین همکاری و مناسبات منطقه ای نفتی و گازی را دچار چالش کرده است. بازارهای منطقه ای به ویژه در حوزه گاز به لحاظ برخورداری ایران از ذخایر گازی عظیم، اهمیت راهبردی دارد. فضای امنیتی و نبود مناسبات سیاسی پایدار و قابل اعتماد میان ایران و کشورهای منطقه از یک سو و دخالت قدرت های بزرگ از سوی دیگر باعث از دست رفتن بسیاری از فرصت ها و بازارهای منطقه ای برای گاز ایران شده است. فرصت ها و ظرفیت های منطقه ای گاز محدود است و اگر این فرصت ها در اختیار دیگر کشورها قرار گیرد، ایران به صورت طولانی یا حتی دائمی این فرصت ها را از دست می دهد. انعقاد قرارداد صادرات گاز قطر به کویت جدیدترین فرصتی است که ایران در این راستا از دست داده است. مجموعه این شرایط در عین حال موجب شده که صنعت نفت و گاز در خط مقدم جنگ اقتصادی نیز قرار گیرد. در واقع این صنعت به صورت مضاعف در حال حاضر تحت فشار و چالش است. بی توجهی به این دو عامل و تلاش نکردن برای از بین بردن آنها یا کاهش اثرپذیری صنعت نفت از این دو عامل، موجب تعمیق مشکلات و عقب ماندگی های صنعت نفت و گاز و از بین رفتن فرصت های توسعه ای آن می شود. لازم است مناسبات خارجی و سیاست خارجی ایران در دوران کنونی به نحوی اصلاح شود که چالش ها، مخاطرات و مشکلات صنعت نفت در تعاملات بین المللی به سطح حداقلی کاهش یابد تا این صنعت بتواند نقش واقعی خود را در فرایند پیشرانی توسعه ای و قدرت اقتصادی ایفا کند. در عین حال باید گفت ظرفیت سازی صنعت نفت و گاز برای قدرت آفرینی در سطح بین المللی دائمی نیست. باید تلاش شود که با فراهم کردن زمینه های سیاسی و اقتصادی در سطوح منطقه ای و بین المللی، این صنعت در نقش و جایگاه واقعی خود برای ثروت آفرینی، قدرت زایی و رفاه عمومی قرار گیرد.