آرشیو دوشنبه ۶ امرداد ۱۳۹۹، شماره ۳۷۷۷
ادبیات
۷

آواز ژرف

شرق: لورکا در ایران شاعر شناخته شده و محبوبی است و یکی از دلایل این محبوبیت ترجمه های مختلفی است که از اشعار او به فارسی منتشر شده است. شاید یکی دیگر از دلایل محبوبیت لورکا در ایران، شنیده شدن برخی از اشعار او با صدای احمد شاملو است. شاملو اشعاری از لورکا را به فارسی ترجمه کرده و خودش هم برخی از آنها را خوانده است و می توان گفت که بقیه ترجمه ها از لورکا زیر سایه ترجمه های شاملو بوده اند. البته شاملو نمایش نامه هایی از لورکا را هم به فارسی برگردانده است.

یکی دیگر از ترجمه های قابل توجه از اشعار لورکا، گزیده ای از اشعار اوست که چند سال پیش با ترجمه فواد نظیری منتشر شد. نظیری البته سراغ آن شعرهایی که شاملو ترجمه کرده نرفته، چراکه معتقد است ترجمه شاملو حق مطلب را ادا کرده است. خود او نیز اشاره کرده که در این ترجمه اش کوشیده به لحن و زبان ترجمه شاملو نزدیک شود.

یکی دیگر از ترجمه های قابل توجه از لورکا، گزیده ای است که بیژن الهی سال ها پیش ترجمه کرده بود. این گزیده مدتی پیش و بعد از سال ها در نشر بیدگل به چاپ رسید. نشر بیدگل در طول چند سال دوره ای 10تایی از آثار الهی را منتشر کرد و گزیده اشعار لورکا در واقع کتاب یازدهمی است که به دوره10تایی الهی اضافه شده است. الهی در سال های حیاتش، آثار مختلفی از نویسندگان و شاعران مورد علاقه اش ترجمه کرده بود. فلوبر، پروست، جویس، نابوکف، آرتور رمبو، هانری میشو، الیوت، ادمون رستان، کنستانتین کاوافی، فریدریش هلدرلین و لورکا از جمله نویسندگان و شاعرانی هستند که الهی آثاری از آنها را به فارسی برگردانده است.

«لورکا»ی بیژن الهی شامل دو بخش است؛ سروده ها و افزوده ها. سروده ها شامل 105 شعر برگزیده از لورکاست و درواقع حدود یک چهارم تمام اشعار شاعر است. بخش افزوده ها هم شامل سه گفتار از خود لورکا و سه متن درباره او است. «تخیل، الهام، گریز»، «آواز ژرف» و «آن» عناوین سه متن لورکا هستند. سه نوشته دیگر کتاب نیز با این عناوین منتشر شده اند: «دورنمایی از سرگذشت شاعر»، «چگونگی شاعر در نیویورک» و «آخرین روزها و مرگ». در بخشی از توضیحات ابتدایی کتاب درباره افزوده ها آمده است: «افزوده ها شامل سه گفتار شاعر است و سه نوشته درباره او. از میان گفتارها، آواز ژرف را ا.اسفندیاری به فارسی درآورده، از متن فرانسوی، با آزادی هایی در چند جا. جای گرفتن آواز ژرف در این مجموعه، با نگاه نخست، شاید، بیهوده بنماید، اما از آن پس که دانسته باشد آواز ژرف، به راستی، زمینی است که ریشه های شعری لورکا را پرورده، نه تنها بیهوده نمی نماید، بلکه خواننده ایرانی شعرهای لورکا را که با آن زمین بیگانه ست، سودمند تواند بود و به گمان پردازندگان این کتاب، آمادگی بیشتری می بخشد برای خواندن شعرهای لورکا. پاره نخستین این گفتار که در آن سخن از موسیقی می رود، به دوستی موسیقی دان و فرانسه دان سپرده شد و او برای تسهیل مطلب، بجا دانست که در چند جا قلمی برده شود که برده شد».

بیژن الهی در برخی از ترجمه هایش، مثلا در ترجمه هایش از هلدرلین، به بازسرایی آزاد اشعار این شاعر کلاسیک آلمانی دست زده است. ترجمه های او یک ویژگی مشترک دارند و آن سطحی از زبان فارسی است که او در ترجمه هایش به کار برده است. ترجمه های الهی، به مانند تالیف هایش، منبعی غنی از ذخایر زبانی اند. می توان با خواندن متن های بازمانده از الهی به پیشنهادهای خلاقانه او در نثر و شعر پی برد. پیشنهادهایی که برآمده از آشنایی و ارتباط او با متون کلاسیک فارسی اند؛ این آشنایی باعث شده الهی در ترجمه ها و تالیفاتش امکانات متنوع زبان فارسی را به کار بگیرد.

«لورکا»ی الهی در سال 1347 به چاپ می رسد و در آن چاپ عنوان کتاب «گزیده اشعار فدریکو گارسیا لورکا» بوده است. پس از چاپ، پخش کتاب با تاخیر مواجه می شود و سرانجام وقتی در سال 1352 منتشر می شود، برگه ای لای صفحات کتاب هم گذاشته می شود که غلط نامه و چند تذکار از بیژن الهی بوده است. الهی نوشته بود: «این گردانده ها که یازده سال پیش آغاز شده بود، پنج، شش سال پیش به ناشر سپرده شد، زمانی که دوروبر دو سالی از انجامش می گذشت. این گونه، حال باید آن را از کارهای دوره آغاز جوانی -اگر نه کودکی- به شمار آورم و در قیاس با کارهای اخیرم، خیلی از گردانده ها را کم یا بیش نیازمند بازبینی بدانم و دارای امکان بهترشدن- شاید به ویژه آنهایی که از گزارش فرهاد آرام است که آن زمان نام دیگری بوده برای این قلم. چند مورد از غلط نامه ای که می آید مربوط می شود به بازبینی های کوچکی که همان سال های پیش صورت گرفته است». پس از آن، الهی همچنان به تصحیحات و تغییراتش ادامه می دهد اما آنچه به تازگی در نشر بیدگل منتشر شده، همان نسخه قدیم است به علاوه تمام تصحیح ها و تغییرها.