به نظرم بهترین کاری که در مقام شاگرد و در بزرگداشت استادم دکتر مهدی طالب در این مجال می توانم انجام دهم، توجه به زندگی پربار ایشان در طول سال های فعالیت در دانشگاه تهران و توصیف مختصری از کارنامه علمی و عملی او باشد. باید بتوانم به شکلی گزیده بگویم که استاد چه کارها کرده و چه دستاوردها به جا گذاشته است. دکتر طالب تربیت شده مکتب موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی است، یکی از همان چند نفری است که در ابتدای دهه 1340 در دوره تربیت محقق موسسه شرکت کرده و به عنوان محقق در بخش تحقیقات روستایی به کار پرداختند. نام آنها با روستا و مطالعات روستایی ایران پیوند خورده است. از این نسل باید به استادانی چون جواد صفی نژاد، مصطفی ازکیا، منصور وثوقی، مهاجر ایروانی و علی اکبر نیک خلق اشاره کرد. برای درک بهتر اهمیت کارهای دکتر طالب می ‎توان تکاپوهای او را به شرح زیر برشمرد:

طالب از صاحب نظران برجسته اندیشه و نظریه تعاون در ایران بود. پیشینه درازی در این حوزه داشت که به کار در «موسسه آموزش و تحقیقات تعاونی دانشگاه تهران» (تاسیس در سال 1346 که به عنوان سال تعاون در ایران نامیده شده بود)، مدیریت گروه آموزشی تعاون در دانشکده کشاورزی همدان از سال 1349 تا 1353، مدیریت گروه آموزشی تعاون و رفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی و مسوولیت موسسه تحقیقات تعاونی دانشگاه تهران بازمی گشت. او طرفدار اندیشه تعاون بود و این باور را داشت که رواج تعاون به شکل مطلوب در جامعه حلال بسیاری از مشکلاتی خواهد بود که کشورهای جهان سوم با آنها درگیرند. طالب حرکت تعاون را به عکس العمل جامعه کارگری و روشنفکری اروپا به نظام سرمایه داری مرتبط می دانست. بنا به روایت ایشان، این گروه ها کوشیده بودند بر اساس اشتراک مساعی قدرت خرید انفرادی خود را به گروهی تبدیل کنند و دست واسطه ها را کوتاه کرده و تعاونی مصرف تشکیل دهند و این پایه نهضت تعاونی در اروپا بود. از نظر او تعاون فعالیت بین رشته ای بود و رشته های مختلف علوم انسانی در آن اهمیت داشتند. طالب دولت را در بی توجهی به ابعاد اجتماعی تعاون در کشور سرزنش می کرد و آن را در ناشناختگی تعاون و بی توجهی به اجرای درست اصول تعاونی مسوول می شمرد. راه درمان را در عدم دخالت دولت در کار تعاونی ها می دانست، اما معتقد بود هدایت و حمایت دولت در موفقیت آنها اهمیت دارد. مسوولیت دولت را در پیشبرد امر تعاونی ایجاد فرهنگ تعاونی در جامعه می دانست. طالب جامعه شناسی بومی گرا بود و برهمین اساس ریشه های تعاونی را در ایران جست وجو می کرد و به این نتیجه رسیده بود که بر اساس اصل فعالیت مشترک و مالکیت، باید قائل به تفاوت هایی میان تعاون وارداتی و تعاون بومی ایرانی بود. او با بهره گیری از مفهوم «پیوندزنی» که در کار باغبانی بسیار مرسوم است بر این باور بود که مدل ها و فنون وارداتی از بیرون باید با بدنه تناور جامعه پیوند بخورد و به آن متکی باشد. در غیر این صورت غلبه ابعاد فنی و مهندسی پدیده های وارداتی چون آفتی عمل کرده و موجب نابودی بنیان های جامعه ایران خواهد شد. کتاب «اصول و اندیشه های تعاونی» از دکتر طالب در این حوزه به یادگار به جا مانده است.

ایران کشور حادثه خیزی است و سالی نیست که در آن مردم یک یا دو بلای طبیعی را تجربه نکنند. یکی از مشکلاتی که پس از حوادث خود را نشان می دهد، مساله بازسازی مناطق فاجعه زده است. طالب در همکاری با بنیاد مسکن در اواخر دهه 1360 و پس از زلزله مهیب رودبار به دنبال آن بود که چگونه می توان مشارکت مردم به ویژه روستاییان را در امر بازسازی مسکن محقق کرد. او در سه دوره متمایز ارباب و رعیتی، حضور دولت در روستاها و انقلاب اسلامی، به بررسی مشارکت روستاییان در بازسازی مناطق زلزله زده پرداخت. حاصل تلاش های دکتر طالب و همکاران او در این حوزه انجام موفق اقدام بازسازی بیش از 200 هزار واحد مسکونی تخریب شده بر اثر زلزله رودبار بود که بر مبنای مدل مشارکتی انجام گرفت. البته کوشندگان عرصه مشارکت می دانند که موفقیت این مدل ها نیازمند حضور طولانی مدت محقق در میدان و ایجاد تفاهم و گفت وگو میان او و جامعه مخاطب است. ویژگی هایی که دکتر طالب در آنها سرآمد و استاد بود. او در دوران دانشجویی این فرصت را یافته بود تا با موریو اونو استاد ژاپنی و نویسنده کتاب «خیرآبادنامه» آشنا شود و از او نکاتی را برای کار میدانی در روستاها بیاموزد که به بخشی از آنها در کتاب «شیوه های عملی مطالعات اجتماعی» اشاره می کند. او با اونو به همکاری در تهیه مونوگرافی «ابراهیم آباد»، روستایی در نیشابور پرداخت و متوجه شد که پیش از هر چیز باید با صبر و حوصله با مردم روستا آشنا شد و محقق با کارمندی که با عجله به پرکردن پرسش نامه می پردازد، فرق دارد. این همکاری و دوستی سبب مسافرت طالب به ژاپن و آشنایی بیشتر او با فرهنگ و سرشت مردمان سخت کوش این کشور شد. او همواره در صحبت ها به نکاتی اشاره می کرد که حاصل مقایسه دو جامعه ایرانی و ژاپنی بود و به ویژه سخت کوشی و پشتکار آنها را می ستود.

انجام چنین تحقیق عملیاتی موفقی موجب شد طالب در وزارت مسکن و شهرسازی در دهه 70 به مشاوره اجتماعی مشغول باشد که حاصل آن چند سمینار سیاست های توسعه مسکن در ایران است که در آنها ایده های جدیدی مانند پس انداز، کوچک سازی و انبوه سازی یا به اصطلاح مسکن پاک طرح شد. طالب در انجام این تکاپوها به تربیت دانشجویان مستعد و علاقه مند هم مشغول بود و برای مثال باید به تجربه همکاری خودم با ایشان در دو طرح «اندازه مطلوب شهر» و «سیاست های جابه جایی در ایران» اشاره کنم که در دوران دانشجویی دکترا در اوایل دهه 80 انجام گرفت و در جریان آن با علاقه استاد به میدان و مشاهده و گفت وگو با مردم در شهرهای تربت جام، مشهد، بندرعباس و زاهدان آشنا شدم. در زاهدان باید به مشاهده تپه ای می پرداختیم که در آن سکونتگاه های غیر رسمی برپا بود و بالا رفتن از آن تپه برای استاد سخت بود، اما او اصرار به دیدن داشت. به هر ترتیبی اسبی فراهم شد و او به مقصود خود برای دیدن وضع مردم از نزدیک رسید.