کمتر تهاجمی را در تاریخ جهان می توان یافت که نتیجه اش ساقط شدن چهار حکومت باشد؛ وقتی سال 528 هجری شمسی مغول ها به ایران حمله کردند و این حمله دوبار دیگر تکرار شد، دیگر چیزی از برج و باروی حکومت های خوارزمشاهیان، اسماعیلیه، اتابکان و سلجوقی باقی نماند. لشکرکشی چنگیز به ایران برای کسب غنایم نبود؛ چنگیز باوجود کشور ثروتمندی مثل چین به لشکرکشی به ایران نیازی نداشت. او به رواج بازرگانی علاقه وافری داشت و می خواست بساط بازرگانی اش را اینجا و آنجا بگستراند. از همین رو بود که درصدد برآمد با سلطان محمد خوارزمشاه که او را پادشاهی مقتدر می دانست، روابط دوستانه داشته باشد. برای همین، جمعی از تجار خود را با هدایایی خدمت سلطان محمد فرستاد و او را از وسعت کشور، قدرت و لشکرش مطلع کرد. سلطان ایران هم که درصدد توسعه بود، از این که چنگیز او را در نامه اش فرزند خطاب کرده بود، برآشفت. 450 بازرگان مغول به ایران آمدند و سلطان محمد همگی آنان را قتل عام کرد و بار کاروان آنان را که شامل 500 شتر طلا،  نقره و امثال آن بود، ضبط کرد. چنگیز وقتی از ماجرا مطلع شد، متوسل به رابطه دیپلماتیک شد. فرستاده ای به ایران اعزام کرد و از سلطان محمد خواست که عامل کشتار تجار مغول را تحویل دهد. سلطان محمد او را نیز به قتل رساند و باعث هجوم چنگیز به آسیای مرکزی شد و ایران به تسخیر چنگیزخان درآمد. صدمات و لطمات روحی و فرهنگی حمله مغول، بیش از ویرانه فیزیکی و خسارات اقتصادی آن بود. مغول بر ایران تسلط یافت بدون آن که ایدئولوژی جدیدی ارائه کند. در حمله مغول مراکز علمی و فرهنگی از جمله کتب معتبر در کتابخانه ها به آتش کشیده شد. شهرهای بسیاری منهدم شد، مراکز نشو و نمو فکری به حداقل رسید، پویایی جامعه رو به افول گذاشت، گرایش های غیرمعقول گسترده تر شد و مردم نسبت به سرنوشت خود بی اعتنا شدند. حمله مغول بر رونق تصوف نیز افزود؛  چراکه در دوران بلا و مصیبت، تصوف به پناهگاه روحی و فکری مردم تبدیل شد و بسیاری از مردم به تصوف گرویدند. به طورکلی پیامدهای فرهنگی حمله مغول که مهم تر از دیگر موارد بود، صدها سال ادامه داشت و تمدن ایرانی بسیار آسیب دید. اول مهر از این رو برای فرهنگ و ادبیات ما، روز سیاهی است؛ روزی سیاه تر از روز امضای ننگین پای عهدنامه ترکمانچای.