آرشیو سه‌شنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۹، شماره ۷۴۷۲
ایران قرن
۱۶

میدان ژاله چگونه میدان شهدا شد

جمعه سیاه، جمعه خونین

17 شهریور 1357 یکی از نمادهای مهم انقلاب اسلامی است، روزی که رو در رویی نیروهای نظامی و ارتش شاهنشاهی با گروهی از تظاهرکنندگان علیه سیاست های پهلوی؛ روزی خونین را برای تاریخ این قرن ایران رقم زد و میدان ژاله را به میدان شهدا بدل کرد. 17 شهریور را بسیاری از تاریخ نگاران و کارشناسان سیاسی به عنوان آغاز پایان کار حکومت پهلوی می شناسند، روزی که بعد از آن حکومت محمدرضا شاه با سرعت بسیار زیاد در سراشیبی سقوط قرار گرفت و کمتر از 5 ماه انقلابیون جشن پیروزی را در ایران برگزار کردند. 17 شهریور در تاریخ وقایع انقلاب اسلامی از نظر تعداد شهدا، خونین ترین روز محسوب می شود؛ اگر چه تعداد شهدا هیچگاه به صورت رسمی از سوی بنیاد شهید اعلام نشده اما برخی از منابع تعداد شهدای این واقعه را حداقل ده ها نفر عنوان می کنند.

البته تظاهرات علیه حکومت پهلوی در شهریور 57 تنها به 17 شهریور محدود نمی شد، بلکه از ابتدای شهریور 57 در شهرهای مختلف تظاهرات علیه شاه شروع شده بود و بین روزهای 13 تا 17 شهریور به اوج رسید. روز 16 شهریور بعد از برگزاری نماز عید فطر به امامت آیت الله محمد مفتح در تپه های قیطریه، تظاهرات گسترده ای شکل گرفت و حاضران در نماز فریاد می زدند: «فردا صبح میدان ژاله» قراری که حتی با حکومت نظامی از سوی جعفر شریف امامی نخست وزیر از صبح 17 شهریور هم کسی نتوانست جلوی آن را بگیرد. از صبح زود کم کم میدان ژاله پر از مخالفان شاه شد؛ کسانی که آمده بودند تا سرنگونی پهلوی را فریاد بزنند و در سوی مقابل خود سربازان ارتش را دیدند که با تانک، نفربر و سلاح های جنگی آماده حضور آنها بودند. با گذشت عقربه های ساعت و نزدیک شدن به ساعت 9 میدان ژاله و خیابان های اطراف آن پر شده و تظاهرکنندگان و شعارها علیه شاه شدت زیادی گرفت و در این شرایط چند دقیقه ای بیشتر طول نکشید که فرمان شلیک صادر شد و تظاهرکنندگان غرق خون شدند.سفارت امریکا در تهران در گزارشی برای وزارت خارجه این کشوراز وقایع 17 شهریور نوشته است: «متعاقب تظاهرات وسیع سازمان یافته ولی نسبتا آرام در طی 4 تا 7 سپتامبر که مستقیما مقامات دولت را به زیر سوال کشیده در تاریخ 8 سپتامبر (17 شهریور) شریف امامی نخست وزیر، حکومت نظامی را در تهران و 11 شهر دیگر برقرار ساخت. گزارشات اولیه اشاره بر این دارند که جمعیت بزرگی در میدان ژاله در جنوب تهران جمع شدند... مشاهدات مقامات سفارت در تمام تهران اشاره بر این دارند که به استثنای تجمع نظامیان در نزدیکی مجلس، استقرار سربازان در نقاط دیگر محتاطانه است که با تانک ها و نفربرهای محدود، تقاطع های اصلی و راه های ورودی به کاخ های سلطنتی را کنترل می نمایند... نظامیان رودرروی تظاهرکنندگان قرار گرفتند و اولین برخورد ارتش با تظاهرات در میدان ژاله تهران منجر به قتل تعداد کثیری گردید... سربازان مجهز به کلیه وسایل جنگی بودند و به جای سلاح های کنترل کننده جمعیت از سلاح های جنگی استفاده می کردند.»یرواند آبراهامیان تاریخ نگار برجسته درباره وقایع 17 شهریور نوشته است: «شب، مقامات نظامی جان باختگان آن روز را جمعا 87 نفر و 205 زخمی اعلام کردند اما مخالفان شاه اعلام کردند که تعداد جان باختگان به بیش از چهار هزار نفر می رسد و تنها در میدان ژاله 500 نفر جان باخته اند.» امام خمینی بعد از واقعه 17 شهریور بیانیه ای صادر کرد:«17شهریور «من ایام الله» است، باید متذکر باشید. باید یادآوری کنید این «ایام الله» را... این ایام است که جوانهای ما را از عشرتکده ها بیرون می آورد و به میدان جنگ می برد. این ایام الهی هست که ملت ما را بیدار می کند و بیدار کرد.»