هدف یادداشت حاضر این است که نشان دهد وقوع یک اتفاق غیراقتصادی بسیار مهم و مثبت (یا منفی) چگونه می تواند نرخ تورم را از کانال تغییر جهت انتظارات، به سرعت کاهش (یا افزایش) دهد.

در آغاز، به دو مثال که ظرف چند سال اخیر در اقتصاد ایران به وقوع پیوسته و موید گزاره فوق است، اشاره می شود:

مثال اول: مصادف با آغاز دولت اول آقای روحانی در مرداد 1392، نرخ تورم نقطه به نقطه در سطح 1/ 43 درصد قرار داشت؛ اما سیگنال بسیار قوی رئیس جمهور به مردم مبنی بر توافق با دنیا و رفع کامل تحریم ها سبب شد فضای آرامش و ثبات بر اقتصاد حاکم شود و انتظارات تورمی به سرعت کاهش یابد که در نتیجه آن، نرخ تورم نقطه به نقطه در پایان اسفند 1392 در سطح 5/ 19 درصد قرار گرفت. اما دلیل سقوط آزاد تورم در آن بازه زمانی کوتاه چه بود؟ مطمئنا فضای ثبات در بازار ارز و انتظارات تورمی کاهنده دلیل اصلی این امر است؛ چون همه می دانیم توافق برجام مربوط به سال 1394 است نه 1392. بنابراین اطمینان آحاد اقتصادی به تصمیم قطعی دولت برای رفع تحریم ها می تواند به سرعت باعث کاهش تورم شود حتی اگر تحریم ها هنوز به طور کامل پابرجا باشند.

مثال دوم: مصادف با اردیبهشت 1397 و اعلام خروج آمریکا از برجام، نرخ تورم نقطه به نقطه در سطح 7/ 9 درصد قرار داشت؛ اما در پایان آبان 1397 به 9/ 39 درصد رسید. نکته جالب توجه این است که آمریکا به شرکای تجاری ایران 6 ماه فرصت داده بود تا روابط تجاری خود را با ایران قطع کنند (یعنی تا پایان آبان 1397). بنابراین، تا پایان آبان 1397 هیچ کاهش معناداری در صادرات نفت و گاز کشور اتفاق نیفتاد و روابط بانکی ما با کشورهای دیگر نیز همچنان پابرجا بود. پس چرا در فاصله 6 ماهه بین اردیبهشت و آبان 1397 نرخ تورم نقطه به نقطه با چنین افزایش قابل ملاحظه ای روبه رو شد؟ اطمینان دارم شوک منفی به بازار ارز و انتظارات تورمی فزاینده ناشی از خبر خروج آمریکا از برجام باعث این اتفاق شد. به این ترتیب، دو مثال فوق نشان می دهد انتشار یک خبر سیاسی بسیار مهم مثبت یا منفی که مورد باور عموم مردم قرار بگیرد، می تواند نرخ تورم را با شتاب بسیار زیاد افزایش یا کاهش دهد؛ حتی اگر آن اتفاق سیاسی هنوز در حد وعده باشد.  

با این فرض که احیای توافق برجام در روزهای پایانی دولت آقای روحانی محقق نشود و دولت آقای رئیسی مسوولیت مذاکرات را بر عهده بگیرد، آن گاه شکاف تورم نقطه به نقطه مرداد 1400 (آغاز به کار دولت منتخب) با تورم نقطه به نقطه اسفند 1400، تکرار مثال اول یا مثال دوم این یادداشت خواهد بود. اگر انتخاب ما مثال اول باشد آن گاه نه تنها تا پایان سال 1400 نرخ تورم نقطه به نقطه سقوط آزاد خواهد داشت، بلکه دولت منتخب خواهد توانست با تمهیداتی، زمینه های پایدارسازی آن را در سطوح پایین نیز فراهم آورد. برای نمونه، اگر مذاکرات به نتیجه برسد و منابع مسدودی بانک مرکزی آزاد شود، آن گاه این بانک خواهد توانست انبساط پایه پولی را که از محل خرید ارزهای مسدودی صندوق توسعه ملی در دو سال اخیر به وقوع پیوسته است، خنثی کند و رشد پایه پولی را کاهش دهد. همچنین، دولت منتخب می تواند بخشی از درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و گاز را برای جبران میلیاردها دلار از ذخایر بانک مرکزی که برای تامین کسری منابع ارزی دولت در اجرای سیاست ارز 4200 تومانی هزینه شد به این بانک بازگرداند. در این صورت بانک مرکزی خواهد توانست مدیریت بهتر و موثرتری بر بازار ارز داشته باشد و نرخ ارز را در دامنه تعادلی حفظ کند. به علاوه، بانک مرکزی خواهد توانست بخشی از درآمدها را برای کاهش رشد پایه پولی که در دو سال اخیر حادث شده اختصاص دهد تا با کاهش رشد پایه پولی (و در پی آن نقدینگی)، نرخ تورم تا مدت ها در سطوح پایین پایدار بماند. همچنین، دولت می تواند بخشی از عواید حاصل از صادرات فراوان نفت و گاز را برای جبران کسری بودجه امسال اختصاص دهد و از رشد بالقوه پایه پولی که می تواند در پایان سال جاری و در نتیجه کسری بودجه به وقوع بپیوندد، جلوگیری کند.

نکته آخر اینکه، من فکر می کنم اقتصاددانان باید آثار اقتصادی احیای برجام را دقیق و صادقانه با دولت منتخب در میان بگذارند تا تصمیم دقیقی درخصوص احیا یا عدم احیای برجام اتخاذ شود. آنچه از دست من کارشناس برمی آید این است که نکات کلیدی را تذکر بدهم؛ انتخاب با دیگران است. به قول شاعر:

به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل                                                                

که گر مراد نیابم، به قدر وسع بکوشم