شکل گیری قیام ها و نهضت های سیاسی در ایران، مرهون عوامل گوناگونی است. اما اگر نمونه هایی همچون جنبش تحریم تنباکو، نهضت مشروطیت، قیام سردار جنگل، نهضت ملی شدن صنعت نفت و بسیاری حرکت ها و قیام های دیگر در تاریخ سیاسی ایران به درستی و دقت بازکاوی شوند، آشکار می گردد که «اسلام خواهی و دین پروری مردم» و «رهبری و اقتدار معنوی روحانیان و علمای دین» عوامل اصلی شکل گیری و پیروزی آنها بوده است، و رژیم های حاکم نیز رفته رفته به این امر بیشتر پی می بردند و می کوشیدند تا این موانع بزرگ را از پیش روی بردارند. عظمت نهضت پانزدهم خرداد اما، چنان نظرگیر و رعب انگیز بود که نقش دو عامل فوق را برجسته تر، و خطر آنها