آرشیو شنبه ۶ آذر ۱۴۰۰، شماره ۴۱۵۴
اندیشه
۷

مواجهه با تفکر نابهنگام نیچه

نیچه در طول شانزده سال از انتشار نخستین کتابش تا هنگامی که دچار فروپاشی روانی شد، کتاب های متعددی نوشت. «تاملات نابهنگام» (1875) مجموعه مقالاتی است که از زندگی داوید اشتراوس، ریچارد واگنر و شوپنهاور نوشته شده است. «انسانی، زیاده انسانی» (1878) زمانی نوشته شد که نیچه به رابطه اش با واگنر پایان داد و شروع کرد به جداکردن تفکراتش از دیدگاه های شوپنهاور و زبان خود را در آثارش به دست آورد. سپس دو مجموعه به چاپ رساند: «ایده ها و پندها» (1879) و «آواره و سایه اش» (1880) که هر دو مجموعه ای از سخنان حکمت آمیز بودند. کتاب اصلی و ادامه اش با هم در سال 1886 با عنوان «انسانی، زیادی انسانی، کتابی برای روح های آزاد» چاپ شدند. «سپیده دمان» (1881) همچنان به سبک سخنان حکمت آمیز بود و حول اهمیت احساس قدرت. در این کتاب نخستین مفاهیم نیچه از اراده یا قدرت مطرح می شود. «حکمت شادان» (1882) مجموعه ای دیگر از سخنان حکمت آمیز بود. این کتاب نخستین جایی است که نیچه به مفهوم «بازگشت ابدی» و بسیاری از نظریه های معروف خود می پردازد. «چنین گفت زرتشت» (1886 -1883) تغییری در سبک نگارشی نیچه به وجود آورد. این اثر معروف ترین و محبوب ترین اثر نیچه است. کتاب که از چهار بخش تشکیل شده در چندسال به چاپ رسید. «فراسوی خیر و شر» (1886) به ارزش گذاری دوباره مفاهیمی چون «خیر» یا «شر» می پردازد. «تبارشناسی اخلاق» (1887) از سه مقاله تشکیل شده و سه هدف عمده دارد؛ به توضیح تاریخ اخلاقیات می پردازد، به ریشه نفس بد و گناه می پردازد و این اخلاقیات را به نقد می کشد. «سرگذشت واگنر» (1888) استعداد نیچه را هنگامی که به کم ارزش کردن دوست و مربی پیشین خود ریچارد واگنر می پردازد، به عنوان منتقد موسیقی نشان می دهد. «غروب بت ها» (1889- 1888) با عنوان فرعی فلسفیدن با پتک شامل انتقادهای نیچه بر بت های بسیاری از جمله فیلسوفانی چون سقراط، افلاطون و کانت و نیز اشخاص برجسته و معروفی از بریتانیا، ایتالیا و فرانسه است، شخصیت هایی مثل سزار، گوته و داستایوفسکی. «نیچه در برابر واگنر» (1889- 1888) به بیان تقابل دیدگاه های او با واگنر می پردازد و تاکید می کند که چگونه می توان فاسد شد، مخصوصا در مسیحیت. «دجال» (1894- 1888) اولین بخش از چهار بخش ارزش گذاری درباره همه ارزش های ناتمام است. ای انسان (1908- 1888) اثری خودشرح حال گونه است. «اراده معطوف به قدرت» (1901- 1888) را خواهر نیچه به چاپ رساند و مجموعه ای است از یادداشت های نیچه است. کتاب کوچک «نیچه: تن، هنر، شناخت» برخی اندیشه های نیچه را در میان آثار پرشمار او با تکیه بر مسئله شناخت در امور حسانی و جسمانی شرح می دهد. فردریکا اسپیندلر، نویسنده کتاب استاد فلسفه دانشگاه سودرتورن استکهلم متولد 1966 است. او کتاب ها و مقاله های زیادی درباره فلسفه معاصر اروپا، از جمله درباره اسپینوزا، نیچه و دلوز نوشته است. او با طرح پرسش هایی خواننده را ترغیب می کند تا با زوایای جدیدی از تفکر نیچه آشنا شوند. از پرسش های مهمی که در کتاب مطرح می شود می توان به نقش شورمندی در اندیشه خردگرا اشاره کرد. همچنین شرایط سیاسی لازم برای آنکه انسان بتواند به آنچه که هست تبدیل شود از دیگر موارد کتاب است که اسپیندلر به آن می پردازد. نیچه را همواره با بدبینی، خموشی و خمودگی شرح و توضیح داده و در بسیاری از مواقع لحظه های دهشتناک و بحرانی سده بیستم را به او نسبت داده اند. اما آیا نیچه به واقع این گونه است و باید این گونه خوانده و فهم شود؟ شارحان و مفسران تازه تر نیچه، روایت دیگری ارائه داده اند که از نیچه تصویری متفاوت می سازد و عموم انگاره های پیشینی پیرامون فلسفه او و رفتار فکری اش را تغییر می دهد. فردریکا اسپیندلر در کتاب «نیچه: تن، هنر، شناخت» با بازخوانی مجدد و متفاوتش از نیچه، آن اشتیاق و شورمندی خاص فلسفه او را عیان کرده و از درون آن حجم از جنون سرشار از تعمق و تفکر، عشق به زیستن و زندگی را در نظرگاه این فیلسوف بزرگ آلمانی هویدا می کند. کتاب اسپلیندر همه آن پرسش های فراموش شده را که از الزامات زمانه اکنون هستند، به واسطه نیچه و همراه و دوشادوش او پیش روی خواننده می گذارد، با این هدف که بیایید با دستگاه فکری نیچه مشتاقانه و مشفقانه به جهان و پدیده هایش بنگریم. «نیچه: تن، هنر، شناخت» کتابی است برای مواجهه با تفکر فلسفی دیوانه واری که با ایده های گونا گون و متضادش، معرف رویکردی در نگریستن به جهان و انسان بود که پیش از او وجود نداشت و امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمندیم. از نگاه نیچه تصور هویت ثابت تغییرناپذیر، ما را در اسارت نگه می دارد. رهیافت رهایی بخش این است که بپذیریم تن زندان روح نیست و پیش شرط تفکر و شناخت را تشکیل می دهد. اگر بپذیریم که تن آغازگاه اندیشیدن و شناخت است، نگاه انتقادی آسان تر می شود. از طریق تن می توانیم ارزش هایی را که کم و بیش بر زندگی روزمره ما حاکم اند ببینیم و تحلیل کنیم و هرقدر هم این ارزش ها ماندگار انگاشته شده باشند، باید مورد ارزیابی مجدد قرار گیرند.