تقریبا دیگر همه ایرانی ها می دانند یکی از دردانه های منحصربه فرد طبیعت شان یعنی یوزپلنگ ایرانی، راهی تا انقراض و نابودی کامل ندارد. برای همین مسوولان محیط زیست کشورمان به فکر تکثیر در اسارت آن افتادند که البته چندان موفقیت آمیز نبود و با مرگ دو توله از سه توله به دنیاآمده، امیدهای بسیاری را ناامید کرد. این تکثیر در سایت مرکز تکثیر در زیستگاه بزرگ توران در استان سمنان رقم خورد؛ یکی از زیستگاه های مهم و طبیعی یوزپلنگ ایرانی که تا چند دهه پیش در سیطره یوزپلنگان تیزرو بود و اکنون خالی از جنب وجوش آنها شده است.

تقریبا دیگر همه ایرانی ها می دانند یکی از دردانه های منحصربه فرد طبیعت شان یعنی یوزپلنگ ایرانی، راهی تا انقراض و نابودی کامل ندارد. برای همین مسوولان محیط زیست کشورمان به فکر تکثیر در اسارت آن افتادند که البته چندان موفقیت آمیز نبود و با مرگ دو توله از سه توله به دنیاآمده، امیدهای بسیاری را ناامید کرد. این تکثیر در سایت مرکز تکثیر در زیستگاه بزرگ توران در استان سمنان رقم خورد؛ یکی از زیستگاه های مهم و طبیعی یوزپلنگ ایرانی که تا چند دهه پیش در سیطره یوزپلنگان تیزرو بود و اکنون خالی از جنب وجوش آنها شده است.

توران در کنار بمپور، طبس، پارک ملی گلستان، پارک ملی کویر، منطقه موته، بافق یزد و راور کرمان، از زیستگاه های مهم یوز ایرانی به شمار می رفتند که همه آنها به دلیل دخالت های بی رویه انسان ازجمله فعالیت معدنی، جاده کشی، تردد وسایل نقلیه و حضور بیش از حد دام و سگ گله، امروز خالی از ساکنان اصلی خود یعنی یوزپلنگ ها شده اند. مهم ترین این زیستگاه ها همان منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان بود که برخی آمار حکایت از وجود فقط 20قلاده یوزپلنگ در آن دارد؛ آماری بسیار نگران کننده و هشداردهنده.

 یوزپلنگ ایرانی، جانور منحصربه فردی که امید به بقایش بسیار کم است، هیچ کدام از زیرساخت های لازم جهت ادامه حیات را ندارد و روزبه روز شرایط زیستش در کشورمان سخت تر می شود، بنابراین بقای این جانور ارزشمند دیگر نمی تواند در دست صرفا سازمان محیط زیست باشد. بقای یوز فقط با تلاش تمام ارگان ها و نهادهای دولتی و غیردولتی و مردمی امکان پذیرست. از سوی دیگر ارجحیت حفظ و تکثیر یوزهای در اسارت (که سازمان محیط زیست به دنبال آن است) نمی تواند کمکی به افزایش فراوانی یوزهای در طبیعت کند، چرا که اساسا یوزهای پرورش یافته در اسارت قادر به زندگی در طبیعت نیستند و طرح تکثیر در اسارت نیز چنین چشم اندازی نداشته و ندارد. این نکته مهمی است که امیر عبدوس، مدیرکل وقت محیط زیست استان سمنان نیز در اردیبهشت 1400 بر آن تاکید کرد و گفت: رهاسازی یوزها بعد از تکثیر در دنیا صورت نگرفته و این کار بسیار سخت است. به طوری که تجربه موفقی از آزادسازی و انتقال حتی یک یوز در اسارت یا نیمه اسارت به طبیعت در دنیا وجود ندارد. لذا یوزهایی که به اسارت در می آیند، هرگز ارزش اکولوژیکی ندارند.

با این حال درخصوص یوزهای در اسارت نیز، علی رغم موفقیت اولیه، بسیار ناکارآمد عمل شده است: دامپزشک و سرپرستی یوزها در همان ابتدای تولد توله ها، سه بار مردود شدند، چراکه طی سه معاینه سه توله یوز نر را ماده معرفی کردند! شرایط پذیرش توله ها توسط مادر مهیا نشد که این اتفاق با تصمیم به سزارین یوز مادر و خطاهایی همچون سشوار کشیدن توله ها! مرتبط بود. از سویی ضعف و خطای نگهداری و تغذیه باعث تلف دو توله شد و گزارش هایی مبنی بر ناخوش احوال بودن ایران، یوزپلنگ مادر و نیز توله دیگر به گوش رسید. البته فارغ از این اتفاقات که حتی یک استعفای ساده و نمایشی را هم در پی نداشت.

​​​​​​​این حقیقت وجود دارد که به طورکلی نرخ رسیدن توله های یوز به سن بلوغ بسیار کم است که به دلیل ساختار ژنتیکی و گذر یوزها از گلوگاه های جمعیتی (Battle Beck) طی دگرگشت و لذا نبود تنوع ژنی آنهاست. بااین حال اگر حفظ یوزهای در اسارت به موازات حفظ و احیای زیستگاه های طبیعی آنها صورت می گرفت می توانست طرحی قابل دفاع باشد ولی آنچه اینک شاهدش هستیم آن است که تصمیم درباره حیات یوزپلنگ صرفا به دست تیمی افتاده که قادر به تغییر زیرساخت های بقای جانور نیست.

تصادفات جاده ای، اصلی ترین عامل مرگ ومیر و کاهش جمعیت یوزپلنگ در ایران یعنی علت بیش از نیمی از تلفات یوزهاست. زمانی که تشکل مردم نهاد جمعیت دیدبان طبیعت شاهرود طرح احداث روگذرهای طبیعت گرا به همراه فنس کشی را در کریدور حرکتی یوزها روی جاده شاهرود _ مشهد در محدوده عباس آباد میامی بین دو زیستگاه توران (منطقه تحت حفاظت توران) و میاندشت (پناهگاه حیات وحش میاندشت) ارائه داد (30اردیبهشت 95)، هنوز نزدیک به 10 زیستگاه برای یوزپلنگ در فلات مرکزی ایران وجود داشت. لذا نام طرح یوز ضربدر 10 گذارده شد. اینک پس از شش سال از  گذشت آن طرح، متاسفانه به جز یک زیستگاه، تمام زیستگاه های قطعی زادآور یوز در ایران را از دست داده ایم و البته در همین مدت یوزپلنگ آسیایی را به جای پلنگ آمور در رتبه اول گربه های در خطر انقراض جهان نشانده ایم! حال منطقه تحت حفاظت توران در شاهرود تنها زیستگاهی است که در آن زادآوری و بقای نسل یوزهای آسیایی با جمعیتی شکننده و در حالتی خوشبینانه تا حدود 20قلاده ادامه دارد. این کاهش شدید در جمعیت یوزها (به خصوص یوزهای ماده به علت تصادفات جاده ای هنگام تردد و مهاجرت در بین زیستگاه ها) باعث کاهشی جدی در آمار تصادفات جاده ای یوزها شده است؛ بنابراین ایمن سازی ناقص محدوده های خطر آن هم صرفا با فنس کشی بدون احداث روگذرهای بین زیستگاهی نمی تواند عامل کاهش تصادفات جاده ای یوزها شده باشد، لذا وقتی امیرعبدوس، مدیرکل وقت محیط زیست استان سمنان در شهریور 99 با افتخار می گوید: آمار تصادفات جاده ای یوزپلنگ به صفر رسیده است. باید یادآور شد در شهر یا شهرکی که خالی از سکنه شده باشد نیز آمار تصادفات به صفر می رسد و این افتخاری برای ارگان هایی چون شهرداری، راهسازی یا راهنمایی و رانندگی محسوب نمی شود بلکه نشانی از عمق فاجعه ای دردناک است!