آرشیو سه‌شنبه ۱۳ دی ۱۴۰۱، شماره ۴۴۶۲
فرهنگ
۶

هدف وسیله را توجیه‏ نمی کند

شرق: کتاب «یک تابستان با مونتنی» ماحصل هم نشینی آنتوان کومپنیون با «مقالات» مونتنی است. «هنگامی که فیلیپ وال از من خواست تا در طول تابستان، هر روز چند دقیقه ای درباره مقالات (اثر مشهور مونتنی) در ایستگاه رادیویی فرانس انتر صحبت کنم، پیشنهادی دور از باور بود و چالش آن قدر جدی به نظر می رسید که جرئت نکردم از زیر آن شانه خالی کنم. پیش از هر چیز، محدودکردن مونتنی به فصل های مختصر و فشرده با مفهوم های کلیدی که در دوره دانشجویی آموخته بودم، کاملا فرق داشت؛ در آن دوران اخلاق رایج در جامعه برگرفته از مقالات در چارچوب جمله های قصار بود و بازگشت به متن همراه با پیچیدگی ها و تناقض های آن ستایش می شد». قسمت بندی آثار مونتنی و اینکه تکه تکه به کار گرفته شود، برای آنتوان کومپنیون وسوسه انگیز می نماید. «انتخاب حدود چهل فصل که هرکدام دارای چندین بخش به همراه شرح کوتاهی از آنها باشد و هم زمان عمق تاریخی و بازتاب کنونی شان را نشان دهد، چالشی ناپایدار به نظر می رسید». به این ترتیب، کومپنیون در یک تابستان مقالات مونتنی را بررسی می کند و به تفسیر مقالات در چهل فصل می پردازد. «یک تابستان با مونتنی» کتابی است که مقدمات آشنایی با مونتنی و افکار او را فراهم می آورد. مونتنی خود درباره «مقالات» می گوید من بیش از هر چیز درباره خود مطالعه می کنم و نزد من، این خود طبیعت و ماورای طبیعت است. او به گوشه ای دنج پناه می برد تا اندیشه هایش را در قالب نوعی روزشمار بنویسد. مقالات مونتنی، نویسنده و متفکر مطرح دوره رنسانس، اولین بار در سال 1580 میلادی منتشر شد و طیف وسیعی از موضوعات را در بر می گیرد. کومپنیون در فصل اول کتاب «یک تابستان با مونتنی» درباره مفهوم «تعهد» می نویسد: «با در نظر گرفتن اینکه مونتنی خود را مطابق میلش مانند انسانی درست کار یا فردی بی کار و گوشه گیر در املاکش به تصویر کشیده که به کتاب فروشی اش پناه برده، خواننده فراموش می کند که او در دوران خود نیز مردی صاحب منصب و متعهد بوده و مسئولیت های مهم سیاسی را در طول سده ای پرآشوب در تاریخ فرانسه برعهده داشته است؛ بنابراین او نقش مذاکره کننده بین کاتولیک ها و پروتستان ها، بین هانری سوم و هانری دو ناوار، مشهور به هانری چهارم را انجام داده است. او درس زیر را از این موضوع بر می گیرد: بین شاهزادگان فرانسه کمترین چیزی که می توانستم درباره اش مذاکره کنم، تقسیمات و زیر مجموعه هایی بود که اکنون بین ما جدایی انداخته است؛ به طرز عجیبی از این موضوع اجتناب می کردم، مبادا عقیده شان نسبت به من عوض شود یا در صداقت من تردید کنند. افراد تاجر وابستگان بسیار، پیچیده ترین روش ها و بیشترین امکانات در دسترس را برای تغییر در وضعیت خویش به کار می گیرند؛ اما من خود را با سنجیده ترین نظرات در قالب شخصی ام ارائه می کنم. مایل نیستم مانند مذاکره کننده ای دل رحم و تازه کار، در کارها کوتاهی کنم؛ با این حال تاکنون، تعداد کمی از آنها این شانس را داشته اند - به راستی بخت و اقبال مهم ترین بخش زندگی است- که با تردید کمتر، سود بیشتر و جوی صمیمانه تر به پیش روند. من روشی بدون محدودیت، آسان و معتبر برای جایگزینی روش های اشاره شده در اولین برخوردها دارم و آن بی ریایی و حقیقت ناب است که در هر دورانی، کماکان موقعیت و جایگاه خود را حفظ کرده است». او روزگار جوانی اش را به یاد می آورد که بر اثر جنگ های داخلی که بدترین نوع جنگ هاست، از هم گسیخته است. از سال 1562 میلادی، زمانی که او کمتر از سی سال داشت، تا زمان مرگش در سال 1592، جنگ ها، زدو خوردها، محاصر ه ای نظامی و ترورها تنها با صلح های کوتاه مدت پایان می یافت. مونتنی در بخش عمده مقالات این پرسش را از خود می پرسد که چگونه در این جامعه جان سالم به در برده است؟ این مطلب در فصل «در باب سودمندی و درست کاری»، در آغاز جلد سوم در سال 1588، پس از تجربه های اندوخته شده در شهرداری بوردو، در زمان جنگ و طاعون یافت می شود. در این فصل، مونتنی پرسش درباره اخلاق رایج در جامعه یا درباره هدف، وسیله و منطق حکومت به سبک ماکیاولی و رئالیسم سیاسی تجسم یافته در کاترین دو مدیچی، دختر لوران دوم را مطرح می کند، کسی که ماکیاولی کتاب شاهزاده را به او پیشکش کرده است. «ماکیاولیسم دروغ گفتن، خیانت در گفتار و کشتار به نفع حکومت برای دوام خویش را همچون فایده ای برتر مجاز می داند. مونتنی هیچ گاه با این موضوع موافق نبود؛ او فریب و ریاکاری را همه جا مردود می دانست. در رد استفاده ابزاری، همواره آن چنان که شناخته شده بود، خودش را معرفی می کرد و آن طور که می اندیشید سخن می گفت. در مسیری نامعلوم که این چنین نام گذاری اش می کند، مسیر هموار راست گویی و صداقت را ترجیح می داد. از دید او، هدف وسیله را توجیه نمی کند و هیچ گاه حاضر نبود اخلاق فردی را قربانی منطق حکومت کند».

یک تابستان با مونتنی، آنتوان کومپنیون، ترجمه محمدنقی گرمه ای، انتشارات نگاه