زمانی که صحبت از افزایش مالیات به میان می آید کسانی که دارای پرونده مالیاتی هستند نگران می شوند اما دولت هر سال اعلام می کند با افزایش پایه های مالیاتی قرار است میزان درآمد دولت از بخش مالیات زیاد شود. چند سال پیش که بحث حذف یارانه پردرآمدها وجود داشت طرحی راهی بهارستان شد که بر آن اساس یارانه به صورت مشاغل حذف می شد. به این صورت که پزشکان از دریافت مالیات خط می خوردند و پس از آن بررسی حساب بانکی و مواردی از این قبیل به میان می آمد.

مالیات بر درآمد مشاغل، یکی از انواع مالیات های مستقیم بر پایه درآمد است. این نوع مالیات را افرادی پرداخت می کنند که اصطلاحا به آنها کسبه، اصناف، پیشه وران و صنعتگران گفته می شود. طبق ماده 93 قانون مالیات های مستقیم، درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل های قانون مذکور در ایران تحصیل کند پس از کسر معافیت های مقرر مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است. در سال 98 میزان درآمد مالیاتی حاصل از مشاغل 11.5هزار میلیارد تومان بود. در سال 99 به 12.4هزار میلیارد تومان و در سال 1400 به 17 هزار میلیارد تومان رسید. سال گذشته نیز باز هم در این بخش رشد مشاهده شد و رقم 26.9هزار میلیارد تومان به دست آمد. نکته قابل توجه اینجاست که در سال 1400 تعداد مودیان مالیاتی مشمول مالیات بر مشاغل که اقدام به تسلیم اظهارنامه یا فرم تبصره ماده 100 قانون مالیات های مستقیم کرده اند، حدود 2.9میلیون نفر بوده و این رقم در سال 1401 به حدود 4.4میلیون نفر رسیده است. بر این اساس سرانه مالیات پرداختی توسط مشاغل در سال 1400، حدود 5.8میلیون تومان و در سال 1401 حدود 6.1میلیون تومان بوده است.

تعداد اظهارنامه در سال 98 حدود 1178 بود و در سال 99 به 1197 رسید که رشد چندانی نداشت. در سال 1400 اما رویه تغییر کرد و به 1325 عدد رسید اما این رشدها باز هم با توجه به شرایط اقتصاد ایران مطلوب نیست. در دهه اخیر سهم مالیات بر درآمد مشاغل از کل درآمدهای مالیاتی حدود 6 درصد بوده است، در حالی که مشاغل سهم 20 درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور دارند. همچنین مجموع مالیات دریافتی از مشاغل نصف مالیات دریافتی از حقوق کارکنان بخش عمومی و خصوصی است. برای عملکرد سال های 98 و 99، تعداد مودیان مالیاتی اصناف که از تبصره ماده 100 استفاده کرده بودند، حدود 60 درصد کل افراد بودند و این رقم برای عملکرد سال 1400 با توجه به افزایش مودیان مالیاتی و افزایش سقف استفاده از این تبصره (از 30برابر به 100 برابر) به بیش از 70 درصد رسیده است. سرانه وصول مالیات از اصناف استفاده کننده از تبصره ماده 100 برای عملکرد سال های 98 و 99، حدود 1.4میلیون تومان بوده و برای عملکرد سال 1400 به حدود 2.6میلیون تومان رسیده است.

با توجه به تعداد کارمندان دولت (3/2میلیون نفر) و درآمد وصولی مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی، سرانه مالیات دریافتی از کارمندان در سال 1400، حدود 8.8میلیون تومان و در سال 1401، حدود 10 میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر، کارمندان دولتی 1.5برابر مشاغل، مالیات پرداخت می کنند. رقم شکاف مالیاتی این بخش در سال 99 به حدود 54 هزار میلیارد تومان رسید. به عبارت دیگر، صرفا حدود 20 درصد از مالیات بالقوه مشاغل، وصول می شود یعنی مشاغل فقط یک پنجم مالیات واقعی خود را می پردازند.

نگاهی به سرانه مالیاتی اصناف پردرآمد نشان می دهد که شکاف مالیاتی در این اصناف هم قابل توجه است. به عنوان مثال، سرانه مالیات ابرازی پزشکان در سال 1401(عملکرد سال 1400) 22.3میلیون تومان و این رقم برای دندانپزشکان 16.4میلیون تومان بوده است. این رقم برای وکلا و بنگاه های املاک حدود دو تا سه میلیون تومان بوده است. براساس بررسی های سازمان امور مالیاتی، شکاف مالیاتی پزشکان برای عملکرد سال 1395، حدود 72 درصد بوده است.