مراتعداران، چگونه روزگار می گذرانند؟ مراتع چطور؟ مرتعدارانی که روزگارشان چونان شب های دیجور زمستان، سرد و سیاه است و مراتعی که هم دچار کاهش شدید علوفه هستند و هم درگیر صدمات ریزگردها و طوفان شن و ماسه و همچنین درگیر مساله فرونشست. اگر در این بین نفسی برایش بماند، دچار آفاتی از انواع ملخ های کوهان دار و ملخ شکم بادمجانی می شوند. «خشکسالی» و «تغییر اقلیم» دو مساله ای است که هر آن، هوار را بر سر مردمان و مرتعداران «تمدن سیلک» و مراتعش خراب می کند.

طبق آمارهای اداره هواشناسی کاشان و آران و بیدگل، نزولات جوی دشت کاشان، 37.2 درصد کاهش داشته و روزهای حاوی ریزگرد در سال 1401 نسبت به بلندمدت 10 ساله، 7 برابر شده است. عواملی که موجب عریانی و رخ نمونی سه الگوی «خشکسالی متوسط»، «خشکسالی شدید» و «خشکسالی بسیار شدید» در دو شهرستان کاشان و آران و بیدگل شده است. موضوعی که چشم انداز مثبتی را تبیین نمی کند.

آمارهای وحشتناکی از الگوی خشکسالی دشت کاشان دیده می شود: 14.3 درصد از مراتع شهرستان کاشان دچار خشکسالی متوسط و 55.3 درصد دچار خشکسالی شدید و 30.40 درصد دچار خشکسالی بسیار شدید است. شرایط خشکسالی مراتع شهرستان آران و بیدگل نیز بهتر از کاشان نیست و چه بسا بسیار وخیم تر و نگران کننده تر است.

طبق این آمار، درصد خشکسالی در الگوی خشکسالی متوسط صفر، در خشکسالی شدید 17.5 درصد و در خشکسالی بسیار شدید 82.5 درصد است. الگوهایی که هر مدیری را که تمایل به اجرای بازوهای «توسعه پایداری» در این دشت داشته باشد دچار بحران ابزاری می کند.

خشکسالی، عبارتی ثقیل با بار معنایی و لغوی ترسناک است. متاسفانه استمرار در کاربرد این مفاهیم، ذهن را به گونه ای آماده و به نوعی عادی سازی می کند اما عمق فاجعه خشکسالی، مانند فرونشست دردناک است. خشکسالی هرچند کمتر به چشم می آید و اثرات تخریبی آن نسبت به فرونشست کمتر برای عموم قابل رویت و مشاهده است، ولی قدرت سنگین و تخریب آن همگام با تغییر اقلیم بر سر دشت کاشان، غیرقابل انکار است. چه بسا، نقش تخریبی و ویرانگری خشکسالی از نقش فرونشست در دشت کاشان کمتر نیست. فرونشست نیز داستان دیگری دارد که کمر این دشت را می شکند. دو ابزار خشکسالی و فرونشست اینجا دست به دست هم داده اند تا سایه شوم تغییر اقلیم ویرانگر و نابودکننده تر خودنمایی کند.

بر اساس اطلاعات اداره هواشناسی شهرستان کاشان و آران و بیدگل، دشت کاشان، پایین ترین میزان بارندگی را بین شهر و دشت های استان اصفهان کسب کرده است. یعنی در سال زراعی جاری، دچار 37 میلیمتر کاهش بارندگی ا ست. کارشناسان معتقدند هر یک میلیمتر کاهش بارندگی باعث کاهش یک کیلوگرم علوفه در مراتع می شود، با یک حساب سرانگشتی می توان نتیجه گرفت وسعت 736 هزار هکتاری مراتع دشت کاشان با رقمی برابر 27 میلیون و232 هزار کیلوگرم کاهش علوفه دست و پنجه نرم می کند. رقمی که بسیار قابل توجه ا ست.

بعید می دانم گوسفندان بفهمند کاهش علوفه یعنی چه؟ گوسفندانی که از کله سحر تا بوق سگ، 1.7 کیلوگرم علوفه خشک نوش جان می کنند، برایشان فرقی نمی کند که باران آمده باشد یا خیر، برف آمده باشد یا خیر، دشت دچار گرمایش و تغییر اقلیم شده باشد یا خیر، من و شما خواننده محترم هستیم که دود و خاک ریزگردهایش بر چشم مان و ریه های فرزندان مان و خانمانمان می رود.

مواردی وجود دارد که کمر به قتل مراتع می بندند. برای جلوگیری از، از بین رفتن مراتع چند پیشنهاد مطرح می شود: بیمه خشکسالی، تگرگ و آتش سوزی مراتع بدون طرح های مرتعداری، جزو وظایف بانک کشاورزی محسوب می شود. موضوعی که بانک کشاورزی از انجام آن طفره می رود. در این زمینه لازم است که تمام مراتع، حتی مراتع بدون طرح های مرتعداری نیز به رسمیت بیمه بانک کشاورزی درآیند و خسارت خشکسالی دریافت کنند. بهتر است، این بانک ها، با تامین اعتبارات مناسب در تامین نهاده های دامی کمک کار مرتعداران باشند.

از سوی دیگر، دولت نیز با فراهم کردن تغذیه کمکی و تامین نهاده های دامی، به مرتعداران و مراتع یاری رساند، زیرا نهاده های دامی وابستگی مرتعداران به علوفه مراتع را به شدت کاهش می دهند.

کوچک شدن زمان بهره برداری یا کاهش زمان چرا، از چهار ماه به سه، دو و حتی یک ماه، به شرطی که به مراتع خللی وارد نشود، راهکارهای مناسب دیگری است.

مرتعداران نیز باید با مشارکت یکدیگر، بین دام و مرتع، تعادل ایجاد کنند. آنها باید رغبت کنند و متناسب با تولید علوفه، دام هایشان را به مراتع بیاورند و از آوردن دام مازاد در مراتع جلوگیری کنند. همچنین لازم ا ست که این قشر، چرای مازاد، چرای پیش از موعد و چرای خارج از فصل، تحت هیچ شرایطی نداشته باشند.

مشارکت بخش دولتی نیز بسیار مهم است. سهم دولت در این زمینه تسهیل شرایط بازار، تسهیل خروج نتاج دام مرتعداران، پرداخت تسهیلات و تسهیل حرفه مرتعداری است. همچنین اتحاد و پویایی دانشگاه و مراکز علمی در مدیریت مرتع و مرتعداری نیز می تواند حال مرتعداران و مرتع را بهبود بخشد.