مطالعه بین المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم (تیمز) و مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن (پرلز)، از مهم ترین و وسیع ترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی های پیشرفت تحصیلی به شمار می رود. نتایج این آزمون های بین المللی تیمز که ایران سال هاست در آن شرکت می کند، موارد نگران کننده ای را نشان می دهد که نه تنها بیانگر فاصله عملکرد دانش آموزان کشور با میانگین های بین المللی است بلکه بیانگر تفاوت عملکرد بین دانش آموزان در شرایط و امکانات متفاوت است موضوعی که لزوم توجه جدی به فرصت های برابر یادگیری در مدارس و از سوی دیگر تغییر روش های آموزش و یادگیری در نظام تعلیم و تربیت کشور را هشدار می دهد.تیمز هر 4 سال یکبار و پرلز هر 10 سال یکبار برای بخش عملکرد کشورها در آموزش علوم و ریاضیات و سواد خواندن تکرار می شود تا روند تغییرات آموزشی و حتی میزان کاهش و افزایش عملکرد دانش آموزان کشورهای شرکت کننده در این سال ها مشخص شود. ایران از سال 1991 به طور رسمی همکاری خود را با این انجمن آغاز کرد و رتبه ایران نسبت به کشورهای شرکت کننده در آزمون های تیمز و پرلز همواره پایین تر از میانگین سطح جهانی بوده است.

نتایج آزمون پرلز که در سال 2021 برگزار شده و گزارش آن را رضا امیدی از اساتید برجسته حوزه سیاستگذاری اجتماعی منتشر کرده، نشان می دهد دانش آموزان ایرانی از میان 57 کشور شرکت کننده رتبه 53 با نمره 413 را آورده اند که بسیار پایین است. 41درصد آنان زیر نمره 400 که حداقل معیار است را آورده اند. این استاد سیاستگذاری اجتماعی در تحلیل این آزمون به نکات تامل برانگیزی اشاره کرده که در ادامه

می خوانید. در آزمون پرلز 2021 که یافته های آن طی روزهای اخیر منتشر شده، 57 کشورو 8 ایالت (5 ایالت از کانادا، 2 امارت از امارات متحده عربی و آفریقای جنوبی) شرکت داشته اند؛ جمعا 400 هزار دانش آموز، 20 هزار معلم، 380 هزار والدین و 13 هزار مدرسه. آزمون پرلز مربوط به سنجش کیفیت روخوانی و درک مطلب دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی است. سوالات آزمون در سه سطح آسان، متوسط و دشوار طراحی می شود. آزمون این دوره همزمان با شیوع کرونا بوده است. از ایران حدود 218 مدرسه با 5962 دانش آموز به عنوان نمونه در این آزمون حضور داشته اند.

67 درصد والدین گفته اند در ایام کرونا فرزندا ن شان در خانه بوده اند و کیفیت یادگیری شان به میزان زیاد (22 درصد) یا تاحدی (45 درصد) تحت تاثیر قرار گرفته است. این تاثیرپذیری برای دانش آموزان ایرانی 74 درصد اظهار شده است؛ 34 درصد به میزان زیاد و 40 درصد تاحدی.

در بین 57 کشور شرکت کننده، دانش آموزان ایرانی با نمره 413 در رتبه 53 قرار گرفته اند و تنها اردن، مصر، مراکش و آفریقای جنوبی بعد از ایران قرار دارند. کشورهای منطقه نظیر عربستان، عمان، قطر و بحرین که در دوره قبل آزمون در وضعیت نزدیک به ایران یا پایین تر قرار داشتند، در این دوره پیشرفت قابل توجهی کرده اند. در تمام کشورهای شرکت کننده نمره دختران بالاتر از پسران است. در ایران نیز نمره دختران 422 و نمره پسران 405 است. در مقایسه با دوره قبل آزمون دختران ایرانی حدود 30 نمره و پسران حدود 2 نمره افت کرده اند.

59 درصد دانش آموزان ایرانی نمره 400 به بالا گرفته اند (29 درصد بالای 475، 7 درصد بالای 550 و 1 درصد 625). نمره 400 حداقل معیار است یعنی کشورها باید تلاش کنند 100 درصد دانش آموزان خود را به بالای این آستانه برسانند. در این دوره آزمون حدود 94 درصد دانش آموزان شرکت کننده از کشورهای حاضر در آزمون از این آستانه عبور کرده اند، درحالی که شکاف ایران از این آستانه بیش از دوره قبل شده است. در دوره قبل 35 درصد دانش آموزان ایران نمره کمتر از 400 گرفته بودند، که در این دوره این نسبت به 41 درصد رسیده است؛ نمره زیر 400 یعنی ضعف جدی و ناتوانی در خواندن و درک مطلب. این در حالی است که در کل آزمون این دوره تنها حدود 6 درصد دانش آموزان نمره کمتر از 400 گرفته اند.بخش دیگری از آزمون پرلز به وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانوار دانش آموزان به لحاظ تحصیلات والدین، تعداد کتاب و کتاب کودک در خانه و وضعیت شغلی والدین مربوط است و براین اساس خانوارها در سه سطح بالا، متوسط و پایین دسته بندی شده اند. از نمونه دانش آموزان ایرانی 7 درصد در دسته بالا، 38 درصد متوسط و 55 درصد در دسته پایین قرار گرفته اند. در نمونه دانش آموزان ایران آن هایی که به لحاظ اجتماعی-اقتصادی در دسته بالا قرار دارند 112 نمره با دسته پایین اختلاف دارند؛ نمره 493 به 381. این شکاف در کل آزمون بین دانش آموزان دسته بالا و پایین حدود 86 نمره است. بیشترین شکاف به لحاظ پایگاه اجتماعی-اقتصادی مربوط به آفریقای جنوبی است. بعد از آن کشورهای برزیل، بلغارستان، مجارستان، امارات و بحرین شکافی بیش از ایران دارند.در ذیل وضعیت اجتماعی-اقتصادی به طور جداگانه تاثیر متغیرهایی نظیر علاقه والدین به مطالعه، میزان آمادگی آموزشی کودک در بدو ورود به دبستان مثل آشنایی با حروف الفبا و میزان کار آموزشی در خانه پیش از ورود به دبستان بر پیشرفت کیفیت آموزشی نیز بررسی شده است. وضعیت مدرسه از دیگر شاخص هایی است که تاثیر جدی بر میزان پیشرفت یادگیری دانش آموزان دارد. مدارس در این زمینه در سه سطح برخوردار، متوسط و محروم دسته بندی می شوند. از نمونه ایران حدود 50 درصد در دسته محروم قرار گرفته اند. اختلاف نمره دانش آموزان مدارس با وضعیت برخوردار و محروم حدود 76 نمره است. میانگین اختلاف نمره در کل آزمون بین مدارس برخوردار و محروم 42 نمره است. تاثیر فضای مدرسه به لحاظ غیبت، اختلال در آموزش، فحاشی، دعوا، قلدری، دزدی، تقلب، وندالیسم و غیره نیز بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بررسی شده است.نکته جالب این است که حدود 95 درصد دانش آموزان ایرانی اظهار کرده اند که به میزان زیاد یا متوسط به خواندن علاقه دارند و از این نظر دانش آموزان ایرانی در رتبه 5 قرار دارند. همچنین حدود 81 درصد دانش آموزان ایرانی به میزان زیاد یا متوسط روخوانی را برای خود راحت دانسته اند (50 درصد زیاد و 31 درصد تاحدی).