یکی از گام های مهم برای دستیابی به تمدن اسلامی و شکوفایی هرچه بیشتر آن، هویت بخشی به جامعه اسلامی به عنوان یک امت واحده است. تبیین مشترکات میان کشورهای اسلامی و دور کردن آنان از اختلاف و تفرقه و اعطای هویت ملی و دینی به آنها، نقش مهمی در ایجاد اعتماد میان مسلمانان و درنهایت همکاری و مقابله با دشمن دارد. احساس هویت و خودباوری، به معنای آگاهی به ارزش های اصیل الهی و ارزش های خودی است.

اگر بخواهیم در برابر جامعه آرمانی ای که تمدن مادی پیش روی بشر قرار داده است افقی جدید بگشاییم، باید خودباور باشیم. درواقع، نخستین گامی که باید در این راستا برداشته شود، ایجاد خودباوری در امت اسلامی است. محققان مهم ترین سنگ بنای تمدن سازی را تحقق اراده یک ملت و استقلال هویتی و هویت اسلامی و مردمی انقلاب اسلامی دانسته اند و از دانش و دانایی متکی به دین و ایمان مذهبی، به عنوان دو بال تحقق تمدن یاد کرده و شرط تمدن سازی را خلاقیت در گرو آزادی به شمار آورده اند. به علاوه، دانش و دانایی، که هر دو با تکیه بر دین و ایمان مذهبی تحقق می یابند، دو بال تمدن شمرده می شوند.

مهم ترین چالش امروز جهان اسلام، مساله هویت سازی و هویت بخشی برای مردم مسلمان است. پس از پیشرفت خیره کننده غرب، به ویژه در عرصه صنعت و فناوری و عقب ماندگی مسلمانان، به خصوص در عرصه های علوم و فناوری، بسیاری از مسلمانان دچار بحران هویت شدند و همین امر موجب سوءاستفاده غرب از جامعه اسلامی و تلاش آنان برای نهادینه سازی فرهنگ غرب در میان مسلمانان و دورساختن جامعه اسلامی از میراث کهن و اصلی خود شد.

ازاین رو، مفسران اجتماعی قرآن درصدد برآمدند تا با الهام از آیات قرآن، به مسلمانان هویت حقیقی و موجودیت واقعی آنها را برگردانند. احیای روحیه جهاد و مبارزه با استکبار، ایجاد اتحاد میان مسلمانان، متکی کردن مسلمانان به خود، نه به بیگانگان، بیدار کردن عقول مسلمانان و تقویت گرایش اجتماعی در تفاسیر قرآن پیشران موثر در شکل گیری و شکوفایی تمدن نوین اسلامی، روحیه اجتهاد و دوری جستن از تقلید از گذشتگان و بسیاری موارد دیگر، از مهم ترین گام هایی بود که مفسران اجتماعی به منظور هویت بخشی به مسلمانان انجام دادند. از نظر مفسران، قرآن در آیات متعددی مخاطبان خود را به تعقل و تدبر دعوت و فهم بسیاری از آیاتش را نیز به اهل تفکر منحصر می کند. یکی دیگر از عوامل ایجاد و شکوفایی تمدن نوین اسلامی، ایجاد اتحاد و همبستگی میان امت اسلامی است. اتحاد جوامع اسلامی، موجب اقتدار امت اسلام می گردد؛ امری که از اساسی ترین مولفه های پایداری یک نظام و تمدن است. پیدایش و تداوم نظام ها و تمدن ها، به میزان اقتدار آنها بستگی دارد. مطالعه تمدن ها در طول تاریخ نشان می دهد که صرف حقانیت یک مکتب و تمدن، نمی تواند موجب تداوم حیات آن تمدن باشد؛ بلکه حاکمیت اندیشه های باطل در طول تاریخ نشان دهنده این است که غیرحق نیز می تواند حاکمیت کند. بنابراین، تولد و تداوم نظام ها و تمدن ها، مبتنی بر اقتدار آنهاست.

مطابق آموزه های دینی، یکی از راه های کسب اقتدار تمدن ها، داشتن وحدت میان آنهاست. قرآن کریم نیز در موارد فراوانی، بر همبستگی و اتحاد تاکید فراوان داشته و مفسر اجتماعی می کوشد تا با تبیین صحیح آیات و تشریح سنن الهی، به اتحاد میان مسلمانان بیفزاید. او می کوشد تا نشان دهد اقتدار در جامعه و تمدن، فقط مرهون قدرت سیاسی، قدرت نظامی و زور و... نیست، بلکه اصلی ترین عامل اقتدار که موجب بقای تمدن ها می شود، همان اتحاد و همبستگی میان امت است.