قیمت نان یکی از مولفه های کلیدی محاسبه هزینه های سبد معیشت خانوارها محسوب می شود. شدت اهمیت نان به اندازه ای است که در ادبیات اقتصاد خانوار از آن با عنوان «قوت غالب» یاد می شود؛ یعنی ماده غذایی که پایه مصرف خوراکی ها را در یک سبد مصرف تشکیل می دهد.

با توجه به گستره فعالیت های نانوایی ها در سطح تمام شهرها و روستاهای کوچک، نان به شاهرگ احساسات اقتصادی بسیار نزدیک است؛ به طوری که مصرف کنندگان افزایش هزینه های خود را ابتدا با قیمت نان می سنجند و بعد سراغ مولفه های دیگر مانند حمل و نقل می روند. مراکز رسمی کشور هم در محاسبه تورم به شاخص تورم نان و غلات توجه می کنند. داده های تورم خانوارها نشان می دهد که تورم ماهیانه نان و غلات از کمتر از یک درصد در سال 93 به حدود 7 درصد در دی 97 رسیده است. با این که تورم نان و غلات از سال 98 به بعد کاهش پیدا کرد اما از تابستان 1400 مجدد به افزایش خود ادامه داد و در پایان 1401 هم در حدود 6 درصد باقی ماند.

در این میان، افزایش قیمت نان الگویی است که از سوی دولت تعیین می شود اما در افزایش آن باید به «نحوه عرضه نان» توجه کرد؛ عاملی که باعث افزایش قیمت نان خارج از نرخ مصوب می شود. برای مثال در حالی که قیمت سنگک ساده 3000 تومان وضع شده و به ازای کنجدی شدن باید هزار تومان دیگر به قیمت آن افزوده شود اما برخی نانوایی ها قیمت آن را به 5000 تومان افزایش داده اند؛ در واقع به جای این که نان سنگگ کنجدی را 4000 تومان عرضه کنند، آن را به 5000 تومان رسانده اند و تازه به مابه التفاوت مصوب هم پایبند نیستند. این در شرایطی است که طبق قانون باید به ازای هر سنگک، 10 گرم کنجد اختصاص یابد اما نانوایی ها کنجد را با کیفیت و کمیت مد نظر خود به نان اضافه می کنند. مشاهدات میدانی جام جم حاکی است که نانوایی های آزادپز هم به بهانه این که از آرد یارانه ای استفاده نمی کنند این قاعده را بیشتر برهم می زنند؛ به این معنی که در یک کلام می گویند نان غیرکنجدی نداریم!

نانوایی هایی که از آرد یارانه ای هم بهره می گیرند، می توانند با دستکاری وزن چانه نان و قد نان سنگک بهای آن را افزایش دهند. طبق قانون، وزن چانه نان سنگک ساده باید 650 گرم باشد تا یک سنگک با وزن 440 گرم به مشتری تحویل داده شود. این ارقام به عنوان چارچوب منصفانه به کار گرفته می شود تا مصرف کننده و نانوا از یکدیگر راضی باشند. در سال های اخیر اما بسیاری از مردم از کیفیت نان سنگک و قد آن با وجود پرداخت هزینه بالاتر راضی نیستند؛ به طوری که می گویند با وجود این که حاضر می شوند سنگک را به بهانه کنجدی شدن با قیمت بالاتری خریداری کنند اما آنچه به عنوان نان تحویل می گیرند، مانند گذشته دلچسب نیست. در حال حاضر سنگک به بیش از 10نوع مختلف در فروشگاه های اینترنتی فروخته می شود؛ ترفندی که قیمت آن را از یک نرخ مصوب به چند نرخ غیرمصوب تبدیل می کند؛ مانند سنگک سنتی چند مغز ویژه سایز بزرگ تا سنگک مغز تخمه سایز بزرگ. سنگک سنتی پرکنجد که در حال حاضر تا 15هزار تومان هم فروخته می شود، اما سنگک سنتی سیاهدانه و سبزیجات، چند مغز و پرسبوس هم به قیمت 25 هزار تومان عرضه می شود.نرخ نان سنگک ساده کنجدی هم بالا رفته و در برخی نانوایی های آزادپز بیشتر از 8000 تومان فروخته می شود. مشاهدات میدانی جام جم نشان می دهد که قیمت سنگک بزرگ آزادپز کنجدی هم در برخی مناطق به 12 هزار تومان می رسد.گرچه در برخی مناطق همچنان شاهد سنگک 3000 تومانی(ساده) و 4000 تومانی(کنجدی) هم هستیم. با این که قیمت نان بربری به عنوان خوراکی محبوب سفره صبحانه ایرانیان از نان سنگک پایین تر است اما این نان هم گرفتار «بازی کنجد» شده است. این در شرایطی است که از ابتدای ماه جاری طرح یکسان سازی قیمت نان کلید خورده است. بر این اساس، نان بربری باید با دو کیفیت به قیمت های 1500 تومان(نوع یک) تا 2000 تومان(نوع دوم) عرضه شود. سنگک هم باید در دو قیمت 1750 تا 2000 تومان عرضه شود که نوع ارزان تر آن، نوع یک و نوع گران تر آن نوع 2 نامیده شده است اما همین حالا بربری بر اساس دو نوع ساده و کنجدی در سطح شهر با قیمت های 3000 تا 5000 تومان مشاهده می شود.

شرایط به گونه ای شده که نانوایی ها ترجیح می دهند نان را بیشتر در فروشگاه های اینترنتی عرضه کنند و همین موضوع باعث تشکیل صف برای کسانی که به صورت حضوری مراجعه می کنند شده است. در فروشگاه های اینترنتی قیمت بربری ساده 6000 تومان و بربری کنجدی 8000 تومان است. در مورد نان لواش هم با این که شاهد قیمت های 450 و 500 تومانی به شکل مصوب هستیم اما در عمل نان لواش گرفتار بازی دیگری شده است؛ به این شیوه که نانوایی های لواشی در ساعت های پرتقاضا نان پخت نمی کنند یا این که نان لواش به جای نانوایی ها به وفور در سوپرمارکت ها به صورت بسته بندی و به قیمت هر نان 1500 تومان عرضه می شود؛ یعنی دو تا سه برابر نرخ مصوب. نان تافتون هم با این که باید در حدود 1200 تا 1500 تومان فروخته شود اما در عمل در بسته بندهای پنج عددی به شکل معمولی یا سه عددی به شکل سبوس دار با وزن های 400 تا 450 گرمی و به قیمت هر نان حدود 5000 تومان به فروش می رسد. به نظر می رسد سازمان تعزیرات حکومتی، اتاق اصناف و اتحادیه های مربوط به نان باید نظارت خود را در این زمینه قوی تر کنند تا مردم در این زمینه متضرر نشوند.