موضوع تامین مالی برای کارآفرینی در ایران در چند سال گذشته مسئله بغرنجی شده که چند دلیل در آن دخیل است؛ نخست اینکه بخش دولتی و شبه دولتی که در سال های اخیر منابعی داشتند و به کارآفرینی کمک می کردند، تقریبا با فقر منابع مواجه شده اند و از تامین مالی شرکت های دانش بنیان، استارت آپ ها و... کنار کشیده اند.

مسئله دوم، نوسانات اقتصادی، تورم و نرخ ارز بوده که باعث شده سرمایه گذاران فعال در حوزه کارآفرینی، این سرمایه را به بخش هایی که در مدت کوتاه بازدهی بیشتر دارند منتقل کنند و از کارآفرینی دور شوند.

اگر چه در داخل کشور تقاضای رو به رشد برای منابع را شاهدیم، اما چالش بزرگ تری به نام بازار وجود دارد. یعنی اگر منابعی برای کارآفرینی در ایران در حوزه هایی مانند خدمات، صنعت، بازرگانی، سلامت و کشاورزی در دسترس باشد، ظرفیت ها فراتر از بازار ایران است. ما نیاز به دسترسی به بازارهای بین المللی داریم. پس پول خارج از کشور چه از سوی ایرانیان خارج از کشور تامین شود و چه از سمت منابع غیرایرانی مانند شرکت های سرمایه گذاری، ظرفیت مازاد تولیدی-خدماتی ایجاد می کند که باید به خارج صادر شود.

به همین دلیل این مسئله تبدیل به کلاف سردرگمی شده که صرفا با ورود پول حل نمی شود. باید بستر تعاملات بین المللی در زمینه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، انتقال تکنولوژی و به اشتراک گذاشتن بازار ایجاد شود. اگر این مسئله حل شود، تبادل پول و بانک هم فرصت برای جذب منابع خارج از کشور را فراهم می کند.

باید در نظر بگیریم که ایرانی های خارج از کشور غیر از کانال های رسمی و تبلیغات، اطلاعات خود را از داخل کشور و از طریق دوستان و شبکه هایی که دارند کسب می کنند و با این اطلاعات می دانند در چه حوزه هایی می توانند بازدهی و جابه جایی پول نقد داشته باشند.

حوزه کارآفرینی در مقایسه با حوزه های دیگر مانند بورس، بازار مسکن، معاملات ارز و... حوزه بلندمدت تری است و در آن مسئله خلاقیت، نوآوری و نیروی انسانی بسیار پررنگ است؛ بنابراین با حوزه های دیگر اقتصادی در میزان بازدهی و ریسک مقایسه می شود. ایرانیان خارج از کشور اگر ببینند که سرمایه های حداقلی موجود در کشور در فضای کارآفرینی تزریق می شود و ریسکی منطقی دارد، رغبت پیدا می کنند؛ ولی با ریسک های تجاری زیاد که معمولا به کسب وکارها وارد می شود، به خصوص در حوزه هایی مانند اقتصاد دیجیتال، آنها از سرمایه گذاری فاصله می گیرند.

اگر شرایط برای سرمایه گذار داخلی مناسب باشد، برای ایرانی خارج از کشور نیز مناسب است؛ ولی اگر شرایط برای سرمایه گذاران داخلی مناسب نباشد، جذابیتی برای ایرانیان خارج کشور هم وجود ندارد.

در سال های گذشته ما تجربه شرایط مناسب داخلی را داشته ایم؛ بخشی از توسعه اقتصاد دیجیتال ما در 10 سال گذشته ناشی از ورود سرمایه های خارجی بوده که توسط تیم های ایرانی مدیریت و راهبری شده است. برای مثال شرکتی، پولی از خارج کشور آورده و بخشی از آن را در کارآفرینی شرکت های بورسی و همین طور بخش های استارت آپی سرمایه گذاری کرده است.

در زمینه خدمات و تولید موارد سرمایه گذاری دیده ایم که تلفیقی از منابع ایرانی و خارجی بوده و تیمی که سرمایه را به ایران آورده، عملا ایرانی بوده است.

پیش از بحران تحریم و لغو برجام، رویدادهای مختلفی در اروپا در صنعت نفت، پتروشیمی و... برگزار می شد و نشست هایی در اتاق بازرگانی وجود داشت که عمدتا برای معرفی فرصت های سرمایه گذاری در ایران بود و اغلب آنها فرصت های کارآفرینی و نوآوری داشتند.

البته نکته خاصی هم اینجا وجود دارد؛ وقتی منبع سرمایه خارجی باشد، برای ریسک بازگشت پول، دولت ضمانت نامه ای می دهد یا بانک مرکزی و وزارت اقتصاد تضمین می دهند و با این کار احتمال از بین رفتن سرمایه بسیار کم می شود؛ ولی اگر سرمایه گذار با هویت ایرانی سرمایه اش را وارد ایران کند، به دلیل چالش هایی که سال ها قبل تجربه کردیم و در سال های اخیر هم داشتیم، با دخالت های نامناسب بخش های شبه دولتی یا به اصطلاح خصولتی، مزاحمت هایی برای کسب وکارها ایجاد می شود.

برای مثال وقتی کسب وکار رشد می کند، بعضا مجبور می شوند که در شرایط نامناسبی آن را واگذار کنند. به همین دلیل معمولا ایرانی های خارج از کشور با یک هویت بین المللی که شخصیت حقوقی در خارج از کشور داشته باشد، کار می کنند که اگر مشکلی برایشان ایجاد شود، حمایت قوانین تجاری میان دو کشور از طریق سفارتخانه و بخش های اقتصادی آن را داشته باشند.

در حال حاضر برای سرمایه گذاری در کارآفرینی شرایط چندان مناسب نیست. با مقررات ناکارآمد قیمت گذاری که در صنایع مختلف از جمله غذا، دارو و گردشگری داشتیم، عرضه کالا و خدمات افت کرده است؛ هرچند دولت اصرار دارد علی رغم افزایش هزینه اقتصادی، با قیمت های دستوری این کار را انجام بدهد، اما در مقابل این کار باعث فرار سرمایه از بخش اقتصاد می شود و ظرفیت اقتصاد هم در بخش کارآفرینی شکل نمی گیرد.