چندی پیش قطعه کلیپی از جناب آقای دکتر خدایاری فرد منتشر شد که ظاهرا در جمع تعدادی از فرهیختگان شهر شیراز ارائه شده است. در آن بخش، ایشان به لزوم کنار گذاشتن چیزی که آن را «حجاب اجباری» می نامند تاکید می کند و به حاکمیت جمهوری اسلامی توصیه می کند به منظور حفظ سلامت روان جامعه لازم است این قانون برداشته شود و زنان به انتخاب خود با حجاب یا بدون حجاب در انظار ظاهر شوند!

توجیه علمی ایشان برای این تجویز، لزوم «خود بودن» افراد است. ایشان می گویند: «کسی که بدون حجاب بیرون می آید و یا کسی که باحجاب ظاهر می شود این «خودش» است و این، برای سلامت روان اجتماع مفیدتر است. به جای اینکه خودمان را طوری تغییر دهیم و چیز دیگری از خودمان به نمایش بگذاریم...» بعد به مسئولان توصیه می کنند: «به عنوان یک نمونه بگذارید «حجاب اجباری» در شهر شیراز برداشته شود و هیچ کس هیچ فشاری را وارد نکند!»

اما سوالی که پیش می آید، این است که بازگویی سخنان فردریک نیچه و کارل یونگ در بیش از یکصد سال پیش در جامعه اروپا که نتوانست درستی و کارآمدی خود را اثبات کند و حتی نتوانست سلامت روان خود آنها را حفظ کند (به زندگینامه نیچه مراجعه کنید) الان دقیقا چه سودی برای جامعه ایرانی ما دارد؟ بله! آنچه ایشان به عنوان ایده روان شناختی خود در حال بیانش بوده و اصرار بر آن دارند «دقیقا» کلام نیچه فیلسوف آلمانی و بعدها، یونگ روان تحلیل گر سوئیسی در ضرورت «فردیت» و «خود بودن» جهت حفظ سلامت روان است و تقریبا هیچ چیز جدیدی بدان اضافه نشده است!

به مطالب ذیل توجه کنید: نیچه در یکی از آثار خود ادعا می کند سلامت روانی نه در گروه ها، بلکه در انسان های منحصربه فرد و برتر که شهامت «خود بودن» را دارند، وجود دارد (Nietzsche 2003) و یونگ در کتاب «روابط بین ایگو و ناهوشیار» (1928) نوشت «در نظر گرفتن کافی خصوصیات خود، به جای سرکوب آنها، برای عملکرد اجتماعی بهتر، مفیدتر است». یونگ اغلب از نیچه نقل می کرد که «آن چیزی شو که هستی!»:

Become what you are!

در چرایی تکرار تحلیل های شخصی (و نه یافته های علمی) این اندیشمندان توسط یک استاد ایرانی صحبتی نیست اما ای کاش، حال که قرار است جامعه اسلامی ما نسخه پیچ تجویزهای نیچه و یونگ قرن نوزده اروپا شود، لااقل تمام ایده های آنها و نه صرفا بخشی از آن مورد توجه قرار می گرفت!

نیچه و یونگ در جریان تبیین شخصیت آدمی سه مفهوم جمع گرایی، فردگرایی و فردیت را از هم مجزا کرده اند. از نظر آنها همراهی با گرایش ها و خواسته های جمعی (یعنی سازگاری با جامعه) همواره نمی تواند مفید و یا حتی اخلاقی باشد بلکه لازم است فرد به تفرد یا فردیت خود توجه کرده یعنی به نیروها و انگیزه های درونی خود نیز توجه کند؛ نیروهایی که می تواند مثبت یا منفی باشد و به جای تلاش برای حذف یا ترکیب آنها، همچون یک بوم نقاشی، رنگ های مختلف را در کنار هم بپذیرد.

اما موضوع مهمی که یونگ بدان توجه کرده (ولی استاد محترم آن را رها کرده) این است که در کنار این، فرد باید مراقب باشد گرفتار پدیده «فردگرایی» نشود! فردگرایی یعنی بی تفاوتی و تحقیر هنجارهای جامعه!

از منظر یونگ بین فردیت و فردگرایی تفاوت وجود دارد: «فردگرایی به معنای تاکید و اهمیت دادن عمدی به برخی ویژگی های مفروض شخصی به جای ملاحظات و تعهدات جمعی است.» (یونگ 1928: 267)

یونگ می گوید: «سوژه خود بودن، منفرد بودن، یا فردیت باید چیزی را به نفع جامعه تولید کند و تا زمانی که هیچ ارزش مثبتی ایجاد نکند، به صورت یک حالت (رشد نایافته) باقی می ماند». از نظر او فرد به عنوان یک حد وسط بین خودیت و سازگاری با جامعه تلقی می شود، از این رو فرد نمی تواند از سازگاری با جامعه دست بکشد زیرا طبق باور یونگ در دنیای روانی فرد، از قبل، یکسری عناصر جمعی (به عنوان کهن الگو) وجود دارند که امکان سازگاری با جامعه را فراهم می کند. آقای دکتر خدایاری عزیز! آنچه شما در حال ترویج آن هستید، «فردگرایی» است و نه «فردیت یافتگی» یونگ! تجویز کنار گذاشتن حجاب یعنی تشویق جامعه به زیر پا گذاشتن هنجارهای جامعه؛ یعنی سوق دادن افراد به فردگرایی و نه تفرد روان شناختی! یعنی اهمیت دادن به خواسته های خود و تحقیر هنجارهای اجتماع؛ نه پذیرش نیروهای متعدد در دنیای درون! تفرد روان شناختی یونگ قرار است فرد را به این مرحله برساند که ضعف ها را در کنار قوت های خود بپذیرد؛ نه اینکه قوت های جامعه را زیرپا بگذارد!

ای کاش لااقل همچون نیچه در گفتارهای خود به مفاخر ایران زمین، همچون حافظ و سعدی شیراز توجه کرده و مثل همیشه برای زنده کردن فرهنگ اصیل ایرانی خودمان تلاش می کردید!