«انصراف جمهوری اسلامی از عضویت در ایکوم و ایکوموس و شبکه سازمان های علمی جهان سوم» این خبر روز سه شنبه واکنش های زیادی به دنبال داشت که بخشی از آن ناشی از یک سوءتفاهم درباره لایحه ای بود که امضای رییس جمهور و وزیر امور خارجه را داشت، بخشی به آمادگی روانی جامعه برای شنیدن و پذیرش چنین خبری بر می گشت و بخشی هم ناشی از بی اطلاعی درباره فعالیت نهادهایی بود که در لایحه مذکور درخواست انصراف از عضویت آنها مطرح شده بود.

در لایحه ای که دفتر ریاست جمهوری روز 26 فروردین به مجلس ارسال کرد، آمده: «با توجه به عدم تمایل دولت جمهوری اسلامی ایران به تداوم عضویت در برخی مجامع بین المللی، لایحه اصلاح قانون عضویت دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان ها و مجامع بین المللی برای انجام تشریفات قانونی تقدیم می شود» این لایحه به پیشنهاد معاونت حقوقی ریاست جمهوری هشتم بهمن ماه سال گذشته به تصویب هیات وزیران رسیده و حالا راهی مجلس شده. ساعاتی بعد از انتشار این خبر، وزارت میراث فرهنگی در واکنش به آن اعلام کرد: «نهادهایی همچون ایکوم و ایکوموس ساختار غیردولتی دارند و حق عضویت در این مجامع در ایران از طریق افراد حقیقی عضو این شوراها پرداخت می شود. بنابراین لایحه اخیر دولت (لایحه اصلاح قانون عضویت دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان ها و مجامع بین المللی مصوب 26 فروردین 1365) ناظر بر همین موضوع بوده و اصلاحیه ای در جهت قوانین پیشین تنظیم کرده است. همکاری های وزارت میراث فرهنگی، با کلیه نهادهای غیردولتی بین المللی و ملی در حوزه میراث فرهنگی و موزه داری با اهتمام بیشتری در جریان است.»

شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) نهادی غیردولتی و بزرگ ترین نهاد بین المللی است که در زمینه علوم مرتبط با موزه فعالیت دارد و از لحاظ صلاحیت علمی در این حوزه در جهان جایگاه ویژه ای دارد. ایران جزو نخستین کشورهایی بود که با تلاش کمیسیون ملی یونسکو با هدف بهبود و توسعه موزه های کشور و ایجاد ارتباط بین موزه های ایران و دیگر کشورها، در دهه 50 به عضویت ایکوم درآمد. این عضویت تا سال 57 ادامه داشت اما بعد از آن عضویت ایران به تعلیق درآمد. پس از تشکیل سازمان میراث فرهنگی در سال 1364، اقداماتی برای عضویت دوباره در ایکوم صورت گرفت و باعث شد در قانون عضویت ایران در سازمان ها و مجامع بین المللی که در سال 1365 تصویب شد، عضویت ایران در ایکوم هم لحاظ شود و بودجه ای برای پرداخت حق عضویت سالانه آن در نظر گرفته شود. در ابتدا با توجه به اینکه طبق قانون اجازه تشکیل سازمان میراث فرهنگی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی داده شده بود، این مبلغ در بودجه سالانه وزارت علوم و پس از آن وزارت ارشاد لحاظ شد و پس از آنکه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان یکی از معاونت های ریاست جمهوری از وزارت ارشاد منفک شد، بودجه مربوط به حق عضویت ایکوم در بودجه سالانه این سازمان در نظر گرفته شد، اما گویا این حق عضویت از دولت نهم تا امروز به ایکوم پرداخت نشده و عضویت سازمان میراث فرهنگی به عنوان یک عضو حقوقی در ایکوم مدت هاست تعلیق شده است. در مصوبه هیات وزیران در تاریخ 11 تیر ماه 1396 با عنوان «مجوز پرداخت سهمیه و حق عضویت در سازمان ها و مجامع بین المللی سال 1396» نامی از ایکوم و ایکوموس برده نشده است، اما حق عضویت مربوط به سازمان جهانی گردشگری، مرکز بین المللی مطالعه حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی (ایکروم) کنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان (صندوق میراث جهانی) و کنوانسیون حفظ میراث ناملموس (صندوق حفظ میراث معنوی) در بودجه سازمان میراث فرهنگی لحاظ شده است. حال با اعلام رسمی دولت مبنی بر «عدم تمایل به تداوم عضویت در برخی مجامع بین المللی» که منظور آن عضویت در ایکوم و ایکوموس بوده، ابهاماتی ایجاد شده که مسوولیت رفع آن با وزارت میراث فرهنگی و دولت است.

ایکوم در حال حاضر بیش از 45000 عضو از 138 کشور دارد. در ایران هم بسیاری از دانشجویان، موزه داران، خبرنگاران، کارشناسان و علاقه مندان به موزه با پرداخت حق عضویت سالانه عضو ایکوم هستند و از نتایج پژوهش ها و مطالعات انجام شده در زمینه موزه و دانش روز این حوزه مطلع می شوند. برخی نهادهای حقوقی ایران هم در این شورا عضویت دارند که یکی از مهم ترین آنها کتابخانه ملی است که در سال 1398 به عضویت ایکوم جهانی درآمد.

شورای بین المللی بناها و محوطه ها (ایکوموس) نهادی حرفه ای است که در راستای حفاظت از بناهای میراث فرهنگی در دنیا فعالیت می کند. ایکوموس در حال حاضر بیش از 10100 عضو حقیقی در 153 کشور، 110 کمیته ملی و 28 کمیته علمی بین المللی دارد. کمیته ملی ایران با نام «موسسه فرهنگی ایکوموس ایران» خود را نهادی مستقل و غیرانتفاعی معرفی می کند و از سال 1381و همزمان با روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی، با کسب مجوز از سوی وزارت ارشاد فعالیت خود را آغاز کرده است. این موسسه اهدافی از قبیل ترویج و گسترش فرهنگ تحقیق، مطالعه و معرفی بناها، مجموعه بناها و محوطه های تاریخی، تشویق به صیانت، حمایت، حفاظت، احیا و مرمت بناها، محوطه های تاریخی و ترویج فرهنگ آن در سطح ملی را دنبال می کند. عضویت در ایکوموس ایران برای اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد بوده و دو شکل ملی و بین المللی دارد که با پرداخت حق عضویت اعضا به دفتر ایکوموس ایران و تایید ازسوی ایکوموس جهانی - در صورت تمایل به داشتن عضویت بین المللی- صورت می گیرد.

آنچه در لایحه اخیر دولت «عدم تمایل جمهوری اسلامی به تداوم عضویت در برخی مجامع بین المللی» عنوان شده، شاید در نگاه اول و با تاکید بر اینکه ایکوم و ایکوموس دو نهاد مستقل و غیر انتفاعی هستند، چندان نگران کننده به نظر نرسد، اما این بی توجهی به موضوع مهمی مثل میراث فرهنگی که از دولت نهم آغاز شده و همچنان شاهد تداوم آن هستیم، موضوعی نیست که بتوان به راحتی از آن چشم پوشی کرد. «عدم تمایل به عضویت» در مجامع بین المللی مرتبط با میراث فرهنگی، بیانگر نگاه کلان دولت به مقوله میراث فرهنگی، بناهای تاریخی و موزه است. حتی اگر وزارتخانه میراث فرهنگی حاضر به پذیرش آن نباشد و ما آگاه باشیم که این عضویت تا به امروز چه شکلی داشته است.