روند انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم به واسطه یک فناوری جدید تسهیل شد: راه آهن. تا سال 1890، حدود 10 میلیارد دلار (347 میلیارد دلار امروزی) از طریق عرضه عمومی و تامین مالی خصوصی برای صنعت راه آهن جمع آوری شد. اینک در خلال توسعه جدیدترین فناوری تحول آفرین در حباب سوداگرانه مشابهی به سر می بریم: هوش مصنوعی.

راه آهن این امکان را فراهم کرد که حجم بالایی از کالاها را به صورت زمینی در مسیرهای پیش ازاین خطرناک و مسافت های طولانی با سرعت بالا جابه جا کنیم. شرکت های راه آهن در اواسط قرن به بزرگ ترین صنعت هدف برای سفته بازان تبدیل شدند و سرمایه سرمایه گذاران، بانک ها، دیگر شرکت های سرمایه گذاری و دولت ها را جذب کردند.

بعضی از این شرکت های استارتاپی کلاهبردار از آب درآمدند و حتی یک متر هم ریل گذاری نکردند. بعضی دیگر قانونی بودند، اما دامنه کاری خود را بیش از حد گسترش دادند و بدهی زیادی بالا آوردند. در نبود تقاضای کافی و وجود رقبای فراوان، این شرکت ها برای بازگشت سرمایه خود دچار مشکل شدند. تا سال 1890، تقریبا نیمی از کل شرکت هایی که بیش از 50 سال به عشق راه آهن هزینه می کردند، ورشکست شدند.

وحشت 1893 فقط در یک سال تعداد بیشتری از شرکت ها را ورشکست کرد که 25 درصد از شرکت های راه آهن آمریکا را شامل می شد. خطوط ریلی بزرگ فیلادلفیا و ریدینگ، ایری، پاسیفیک شمالی و یونیون پاسیفیک به ورشکستگی رسیدند. این صنعت به واسطه یک ائتلاف بانکی به رهبری جی پی مورگان نجات پیدا کرد که به ادغام اجباری شرکت ها و خدمات انحصاری گران تر در این مناطق انجامید.

اکنون حباب سوداگرانه مشابهی را در خلال توسعه هوش مصنوعی تجربه می کنیم. موشکافی اعداد و ارقام کوچک دشوار است، اما انباشت سرمایه در هوش مصنوعی به صدها میلیارد دلار می رسد. شرکت های فعال در حوزه هوش مصنوعی، بخش عمده درآمد و ارزش بازار را در سال 2024 از آن خود کردند. سرمایه گذاران به هر حوزه ای که با فناوری جدید سروکار داشته، ورود کرده اند.

شرکت های فناوری «هفت دلاور» در سال 2024 درآمدشان را 33 درصد افزایش دادند. اگر این هفت شرکت بزرگ را که با هوش مصنوعی سروکار دارند کنار بگذاریم، 493 شرکت باقی مانده اس اندپی 500 فقط چهار درصد افزایش درآمد داشتند. آورده بازار هفت دلاور فقط در سه ماهه چهارم صد درصد بیش از بازدهی اس اندپی 500 بود که نشان می دهد دیگر شرکت ها ارزش بازار خود را از دست داده اند.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، چندی پیش از یک ابتکار عمل خصوصی به نام استارگیت رونمایی کرد که قرار است 500 میلیارد دلار در زیرساخت های هوش مصنوعی سرمایه گذاری کند. انویدیا، ارائه دهنده پیشرو نیمه رساناهای مخصوص هوش مصنوعی، که از مولفه های ضروری این فناوری است، با ارزش بازار تقریبا 3.3 تریلیون دلاری خود در پایان سال 2024 به سومین شرکت بزرگ جهان از نظر ارزش بازار تبدیل شد.

انویدیا در 27 ژانویه 600 میلیارد دلار از ارزش سهام خود را فقط در یک روز از دست داد که بزرگ ترین افت ارزش بازار در بین تمام شرکت ها بود. دیگر شرکت های فناوری مرتبط با هوش مصنوعی نیز با افت شدید ارزش بازار روبه رو شدند. شاخص نیمه رسانای فیلادلفیا، که عملکرد سرمایه گذاری هوش مصنوعی در آمریکا را نشان می دهد، بالغ بر 9 درصد افت کرد که شدیدترین افت یک روزه از زمان وحشت کووید-19 در مارس 2020 بوده است. با احتساب ضرر انویدیا، زیان کلی ارزش بازار به بیش از یک تریلیون دلار رسید.

این افت نتیجه خبر راه اندازی استارتاپ چینی دیپ سیک بود. دیپ سیک از ابزار هوش مصنوعی پیشرفته ای رونمایی کرد که گفته می شود با هزینه ای بسیار کمتر از رقبای آمریکایی خود کار می کند و به قدرت پردازش کمتری احتیاج دارد. دیپ سیک به سرعت به صدر فهرست دانلودهای مرتبط با هوش مصنوعی در اپ استورهای آنلاین رسید و جای چت جی پی تی آمریکایی را گرفت.

سرمایه گذاران آمریکایی از این می ترسند که دیپ سیک مبانی سرمایه گذاری در زمینه هوش مصنوعی را به طور کامل خراب کند و استیلای شرکت های آمریکایی مانند انویدیا را به چالش بکشد. همان طورکه کیلومترها خطوط ریلی در قرن نوزدهم در خلال رقابت بر سر کنترل اراضی در کنار یکدیگر ساخته شدند، شاید ده ها و حتی صدها میلیارد دلار سرمایه گذاری در مراکز داده و دیگر زیرساخت ها به واسطه حضور رقبای کم هزینه تر و کارآمدتر بلااستفاده بماند.

زمان نشان خواهد داد که این تهدید چقدر واقعیت دارد. شاید دیپ سیک چیزی فراتر از یک «دیپ فیک» سازمان یافته باشد.

قابلیت های دیپ سیک در دست آزمایش هستند و با مدل های رقیب آمریکایی خود مقایسه می شوند. ناظران معتقدند زمان انتشار این خبر -متعاقب اعلام خبر استارگیت از جانب آمریکا- مشکوک است و به نظر می رسد برای به حاشیه راندن اخبار بازار انجام گرفته باشد. مانند جنجالی که در باره شرکت مخابراتی چینی هواوی و شبکه اجتماعی تیک تاک -که هر دو تحت کنترل عوامل حزب کمونیست چین هستند- پدید آمد، نگرانی هایی نیز درباره مداخله پکن در دیپ سیک وجود دارد و اینکه دیپ سیک ممکن است برای گردآوری داده ها، نظارت و سانسور دولتی نقش اسب تروآ را ایفا کند.

هوش مصنوعی دیپ سیک از پاسخ دادن به سوالات مربوط به حزب کمونیست چین، شی جین پینگ، رهبر چین، یا تایوان خودداری می کند که از سوگیری اطلاعاتی آن حکایت دارد. این مسائل و دیگر موارد نشان می دهند که توسعه و استفاده از دیپ سیک در آمریکا و اروپا با موانع نظارتی درخور توجهی مواجه خواهد شد.

ظهور هوش مصنوعی بی تردید پتانسیل عظیمی برای ارزش آفرینی دارد و می تواند بهره وری را به شکل درخور توجهی افزایش دهد. سوال این است که آیا قدرت مانند دیگر انقلاب های تکنولوژیک در دست چند غول انحصارگر متمرکز خواهد شد یا این بار اتفاق دیگری رخ خواهد داد؟

دیپ سیک راه حل درست نیست اما یافتن مدلی کم خرج، کم مصرف، گسترده تر و غیرمتمرکزتر که بتواند آینده فناورانه دموکراتیک تری را به ارمغان بیاورد، ارزشمند خواهد بود. فناوری های بلاکچین از جمله فناوری هایی که توسعه دهندگان اتریوم به دنبال شان هستند، ممکن است بخشی از راه حل باشند.

مانند تمام حباب های سوداگرانه حوزه فناوری -راه آهن، اتومبیل، رادیو، تلویزیون، کامپیوتر یا اینترنت- تعداد انگشت شماری برنده و تعداد زیادی بازنده خواهیم داشت. انتخاب تک شاخ ها و کنارگذاشتن قاطرها کار دشواری است. امیدواری کورکورانه به هفت دلاور و واهمه غیرارادی از دیپ سیک که قرار است رقبای آمریکایی خود را از سر راه بردارد، به یک اندازه اغراق آمیز است.