اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین نهادها در بازار نفت جهانی است. این سازمان که در سال 1960 با هدف حفاظت از منافع کشورهای تولیدکننده نفت تاسیس شد، اکنون 12 کشور عضو دارد و مالک بیش از 79درصد از ذخایر نفتی اثبات شده جهان است. اوپک با تعیین سطح تولید نفت و هماهنگی بین اعضای خود، نقش حیاتی در تثبیت قیمت های جهانی نفت ایفا می کند.

در طول سال ها، اوپک با چالش های مختلفی مانند تغییرات تکنولوژیکی، تحولات در سیاست های انرژی و ظهور منابع جدید نفتی همچون شل، روبه رو بوده است. با این حال، این سازمان همچنان یکی از بازیگران اصلی در تعیین قیمت ها و روند تولید نفت در بازار جهانی به شمار می رود و تاثیرات آن بر اقتصاد جهانی غیرقابل انکار است.

اوپک در تاریخ 14 سپتامبر 1960 در بغداد، پایتخت عراق، تاسیس شد. کشورهای بنیان گذار آن ایران، عراق، عربستان سعودی، کویت و ونزوئلا بودند. اوپک یک سازمان بین دولتی دائمی است. هدف این سازمان حفاظت از منافع کشورهای تولیدکننده نفت بود. در روزهای اولیه تاسیس اوپک، تغییرات عمده اقتصادی و سیاسی جهانی بازار نفت را شکل دادند.

در آن زمان، با پایان بازسازی پس از جنگ جهانی دوم، بسیاری از کشورهای تازه استقلال یافته ظهور کردند و شرکت های موسوم به «هفت خواهر» بر بازار نفت جهانی تسلط داشتند. این هفت خواهر، هفت شرکت چندملیتی (بی .پی، شورون، شل، اکسون، موبیل، تکساکو) بودند که از دهه 1940تا 1970بازار نفت جهان را در اختیار داشتند. این کارتل نفتی قدرتمند 85درصد از ذخایر نفتی جهان را کنترل می کرد.

اوپک در واقع با هدف مقابله با قدرت اقتصادی و سیاسی هفت خواهر تشکیل شد. در سال 1960، شرکت های نفتی چندملیتی تصمیم گرفتند قیمت نفت خام خاورمیانه را کاهش دهند که بلافاصله موجب شکل گیری اوپک شد. این تصمیم خشم کشورهای تولیدکننده نفت در خاورمیانه را برانگیخت و آنها تصمیم گرفتند که حقوق حاکمیتی خود را بر منابع نفتی اعمال کنند تا قیمت عادلانه و درآمد پایدار برای کشورهای تولیدکننده نفت فراهم شود. این شرکت های نفتی چندملیتی فعالیت های خود را هماهنگ می کردند تا پرداخت مالیات و حق امتیازهای بهره برداری پرداختی به دولت های میزبان را به حداقل برسانند. این شرکت ها از حمایت دولت های انگلیس و آمریکا برای فشار به کشورهای میزبان بهره مند بودند.

با این حال، پس از سال 1970، وضعیت به طرز چشمگیری تغییر کرد و تحولات جهانی مانند بحران نفتی 1973، ملی سازی ذخایر نفتی توسط کشورهای تولیدکننده، ظهور اوپک و آغاز تاسیس شرکت های نفتی دولتی در کشورهای درحال توسعه، روند جدیدی را رقم زد. در دهه 1990، صنعت نفت به صورت یکپارچه درآمد و چهار غول نفتی - شورون، شل، بی. پی و اکسون موبیل - به قدرت های غالب تبدیل شدند.

با گذشت سال ها، اوپک گسترش یافت و شامل 12کشور (الجزایر، آنگولا، کنگو، گابون، گینه استوایی، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ونزوئلا) شد و دفتر مرکزی آن در وین اتریش قرار دارد. امروزه اعضای اوپک مالک 79.5درصد از ذخایر نفتی اثبات شده جهان هستند. اوپک 37درصد از تولید نفت جهانی را به خود اختصاص می دهد و تصمیمات آن در مورد سطح تولید تاثیر قابل توجهی بر قیمت های جهانی نفت دارد. اوپک بزرگ ترین تولیدکننده و صادرکننده نفت خام و محصولات پتروشیمی در جهان به شمار می آید.

در اوایل دهه 2000، بازار انرژی جهان به واسطه انقلاب در تکنیک استخراج نفت دگرگون شد. این تکنیک استخراج منحصربه فرد، امکان استخراج نفت و گاز از سنگ های رسوبی به ویژه شل را فراهم کرد. این تحول منجر به افزایش تولید نفت در آمریکا شد و تعاملات میان بازیگران صنعت نفت جهانی را تغییر داد و موقعیت اوپک را تضعیف کرد.

همچنین سال های پس از آن صحنه تحولات جهانی به سمت انرژی های تجدیدپذیر، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در توافق پاریس، افزایش تعداد خودروهای الکتریکی، بهبود بهره وری انرژی در صنایع مختلف و نوآوری های انرژی پاک بود که چشم انداز بازار نفت و آینده اوپک را به شدت تغییر داده و حتی با تهدید روبه رو کرده است. برای مقابله با این چالش ها، اوپک گروه اوپک پلاس را تشکیل داد که شامل کشورهای غیرنفتی مانند روسیه و عمان است تا قیمت های نفت را هماهنگ و تثبیت کند.

برخی از کارشناسان پیش بینی می کنند که تقاضای جهانی نفت ممکن است قبل از سال 2030 به اوج برسد و پس از آن جهان به سمت وسوی انرژی های تجدیدپذیر و به اصطلاح انرژی های پاک سوق پیدا کند. آنها همچنین معتقدند که افزایش تولید نفت شل در آمریکا باعث کاهش قدرت چانه زنی اوپک خواهد شد. اوپک خود را در مرکز یک چشم انداز ژئوپلیتیکی پیچیده می بیند، زیرا تصمیم اوپک به کاهش تولید و کاهش درآمدهای حاصل از فروش برای اعضای آن، می تواند این کشورها ازجمله روسیه را تضعیف کرده و آنها را مجبور به تغییر سیاست های کنونی کند. با وجود این چالش ها، سازمان بین دولتی اوپک همچنان در موقعیت استراتژیک در بازار انرژی جهانی قرار دارد و پیش بینی می شود که در بلندمدت تولید آن به 120میلیون بشکه در روز برسد. این سازمان همچنان در تامین و تقاضای جهانی نفت در آینده قابل پیش بینی نقشی حیاتی ایفا خواهد کرد.

اوپک با توجه به کنترل 37درصد از تولید نفت جهانی و مالکیت بیش از 79درصد از ذخایر نفتی اثبات شده، نقشی بسیار تاثیرگذار بر قیمت های نفت در بازارهای جهانی دارد. تصمیمات این سازمان در خصوص سطح تولید نفت، به ویژه در شرایط بحرانی یا تغییرات تقاضا، می تواند نوسانات قابل توجهی در قیمت ها ایجاد کند. هرچند که تغییرات جدید در تکنولوژی ها مانند شکافتن شل و تحولات انرژی های تجدیدپذیر چالش هایی برای اوپک به همراه داشته است، اما این سازمان همچنان به عنوان یک بازیگر اصلی در تنظیم و تثبیت بازار نفت جهانی باقی مانده است. در واقع، توانایی اوپک در هماهنگ سازی تولید نفت در میان کشورهای عضو و کشورهای غیرعضو، از جمله روسیه، می تواند تاثیر زیادی بر قیمت های نفت و پایداری بازار جهانی داشته باشد.