از امتیازنامه دارسی تا مذاکرات امریکا. اداره اطلاعات و مطبوعات وزارت امورخارجه، آبان ماه 1330 و در دوره حکومت پهلوی دوم، مبادرت به انتشار عمومی کتاب «اسناد نفت» تا روز 20 مرداد 1330 کرده بود. در این کتاب اسنادی- تاریخی به بسیاری از حقایق «ملی شدن» صنعت نفت از زمان «امتیازنامه دارسی» پرداخته شده است. البته، علاوه بر پرداختن به اختلافات ایران و انگلیس، از نقش ترومن، رییس جمهوری امریکا با همراهی هریمن، فرستاده وی به ایران سخن گفته شده است. از همین روی، در آخرین شماره از صفحه «اسناد تاریخی» روزنامه «اعتماد» که با پایان سال1403 به استقبال بهار 1404 می رویم، باتوجه به روز 29 اسفند 1329 که در تقویم رسمی ایران، روز ملی شدن صنعت نفت نامگذاری شده است، به معرفی کتاب «اسناد نفت» می پردازیم.درگیر و دار مبارزه عظیمی که ملت ما برای نجات میهن پرافتخار خود از زیر بار اسارت یک شرکت استعماری خارجی انجام داد سیاست ماهرانه دولت و اقدامات دیپلماسی او نقش بسیار موثر و مهمی را در پیشرفت نظریات ملت بازی می کرد و شاید این ادعای نابجایی نباشد که اگر روش مدبرانه دولت نبود قیام ملت قهرمان ما تا این حد با موفقیت و پیروزی همراه نمی شد و کشور ما به آسانی توفیق نمی یافت که به فعالیت بی شرمانه یک شرکت دسیسه باز که پای دولت بیگانه را نیز در اختلافات خود با دولت ما به میان کشیده بود خاتمه بدهد- این اسناد هم که اینک به ترتیب تاریخ در دسترس هم میهنان عزیز قرار می گیرد نمونه های گویایی از فعالیت هایی است که دولت ما در راه حصول به یک ایده آل ملی انجام داده است و چون در این امر تمام افراد ملت از کوچک و بزرگ و پیر و جوان زن و مرد همه به نوبه خود شرکت داشته و بنا به وظیفه خویش کاری انجام داده اند بدین جهت «مقدمه نویسی» بر چنین کتابی زائد است و اگر هم لزومی داشته باشد چهار جلد کتاب نفت را که قبل از این مجموعه منتشر شده است می توان مقدمه این اسناد شمرد.اداره کل انتشارات و تبلیغات بسیار متاسف است که در اثر مشکلات و محظورات مادی و مالی که مملکت ما اینک دچار آن است و طبعا اداره تبلیغات نیز از آسیب های آن در امان نمانده نه تنها موفق به ادامه انتشار و طبع بحث ها و سخنرانی های مربوط به نفت نشده است بلکه همین مجموعه نیز از حیث چاپ و کاغذ نقایصی و از جهت گردآوردن همه اسناد نواقصی دارد - و بهاء گرانی که بر روی آن گذارده شده - به خاطر آن است که چاپ قسمت دیگری از این اسناد را که به ناچار برای مجموعه دیگری باقی مانده است منتشر نماید مگر اینکه در کار دولت گشایش روی دهد و با استفاده از کمک های آن در چاپ مجموعه دیگر تسریع به عمل آید. این کتاب که با کمک اداره اطلاعات و مطبوعات وزارت خارجه تهیه شده و اسناد مربوط به نفت را تا روز 20 مرداد 1330 دارا است دلایل زنده ای از یک مبارزه خردکننده و خستگی ناپذیر می باشد و نه تنها برای مردم جهان امروز مرجع مورد استفاده است بلکه موجب افتخار نسل آینده میهن ما می باشد و فرزندان ما با مطالعه این اسناد پی خواهند برد که پدران و مادرانشان با چه خون دلی شالوده ایران نو و جوان را ریختند و این چیزیست که در میان این همه مشکلات و موانع تنها تسلی تهیه کنندگان این مجموعه است. اداره کل انتشارات و تبلیغات، 20 /8 / 1330

درحالی که این کتاب اسنادی وزارت امورخارجه پهلوی دوم می تواند به لحاظ تنوع منابع اسنادی حکومتی از اهمیت بسیار مهمی برای پژوهشگران و روزنامه نگاران برخوردار باشد، آخرین صفحه این کتاب، با سندی از کشور بیگانه ای که در مقدمه ذکر شده یعنی، امریکا به پایان می رسد. از همین روی، متن این سند به شرح زیر است: «- اداره اطلاعات و مطبوعات - شماره 3759/ 17756 - مورخه 17 /5/ 1330 - بخشنامه به کلیه نمایندگی های ایران در خارجه - متن اعلامیه هریمن فرستاده مخصوص حضرت ترومن رییس جمهوری امریکا که در ساعت 5 بعدازظهر روز جمعه یازدهم مردادماه جاری طی مصاحبه مطبوعاتی در اختیار خبرنگاران خارجی گذارده شد ذیلا جهت اطلاع و تکمیل پرونده آن نمایندگی درج می شود.

«من بی نهایت خوشوقتم از اینکه دولتین ایران و انگلیس موافقت کرده اند که مذاکرات خود را درباره موضوع ملی شدن صنعت نفت ایران مجددا آغاز نمایند. دولتین مزبور هرکدام با کمال حسن نیت حاضر به مذاکره شده اند. من اطمینان کامل دارم که در نتیجه آن کشور ایران خواهد توانست تمایلات ملی خود را به بهترین وجهی عملی سازد و درعین حال از وسائل مهم فنی و حمل ونقل و فروش صنعت بین المللی نفت حداکثر استفاده را بنماید. حل این مساله باعث خواهد شد که ایران بتواند برنامه های مهم و مفصل خود را به منظور بسط و توسعه اقتصادیات کشور بوجه احسن به موقع اجرا بگذارد. دولت امریکا به اینگونه برنامه های اصلاحی بی نهایت علاقه مند است و طبق تقاضای دولت ایران درحدود توانایی خود به منظور تسریع اجرای اینگونه برنامه ها که برای بهداشت و رفاه و سعادت ملت ایران ضرورت کامل دارد از لحاظ فنی به ایران کمک خواهد کرد. وقتیکه آقای ترومن رییس جمهوری امریکا از من تقاضا کرد که بایران بیایم منظورش این بود که تا آنجا که برایم میسر است سعی کنم که بین دو دولت ایران و انگلیس درباره نفت توافق نظر و سازش حاصل کنم. من از اینکه دولتین ایران، انگلستان هر دو مساعی من را حسن استقبال نموده اند بی نهایت تشکر را دارم و مخصوصا از پذیرایی گرم و مهمان نوازی صمیمانه دولت و ملت ایران سپاسگزارم.»