29 دی ماه سال گذشته، روزنامه «رسالت» در واکنش به تعطیلی مکرر مدارس به دلیل آلودگی هوا و نا ترازی انرژی، گزارشی با عنوان «سال تعطیلی تحصیل» منتشر و هشدار داد که مجازی شدن آموزش ها سال به سال به نظام تعلیم و تربیت کشور آسیب می زند. در این گزارش با استناد به اظهارات علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش عنوان شد که «یک روز تعطیلی مدارس هزار میلیارد تومان هزینه دارد!» در ادامه تاکید شد که این موضوع باید از سوی سیاست گذاران موردتوجه قرار گیرد، چراکه هرروز تعطیلی مدارس حتی اگر با آموزش مجازی به نحوی رفع ورجوع شود، بازهم باعث برهم خوردن تعادل میان زمان آموزش و حجم دروس و در نتیجه افت تحصیلی می شود.»

اما معاونت برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش معتقد است که این مجموعه در حد توان به وظایف خود عمل نموده و تاکیدات این وزارتخانه پیوسته معطوف برعدم تعطیلی فرآیندهای آموزش و پرورش در مدارس بوده است.

این معاونت در پاسخ به گزارش مزبور نوشته است: «عزم وزارت آموزش و پرورش همواره بر این بوده که تعطیلی مدارس به حداقل برسد و در صورت الزام به تعطیلی، مدارس با ایجاد آموزش های مجازی زمینه غیرحضوری شدن را فراهم نماید. هرچند زیرساخت های لازم برای آموزش با کیفیت غیرحضوری دانش آموزان نیاز به تقویت دارد، اما تاکید وزارت آموزش و پرورش همواره تعطیل نشدن فرآیندهای آموزش و پرورش در مدارس است. متاسفانه عنوان انتخاب شده در روزنامه «رسالت» با نگاه ژورنالیستی انتخاب شده است و محتوای متن هم نشان می دهد که آموزش و پرورش در حد توان به وظایف خود عمل نموده است، لذا توصیه می شود با رویکردی علمی و فارغ از جوسازی به منظور ارتقای کیفیت تحصیل در شرایط مختلف با مشارکت کلیه عوامل سهیم و موثر برنامه ریزی گردد تا شاهد افزایش بهره وری در آموزش و پرورش کشور باشیم.»

مطابق برآوردهای صورت گرفته، از ابتدای آذرماه تا دهم اسفندماه سال گذشته، مدارس تهران حدود 50 روز به دلیل آلودگی هوا، سرما و ناترازی انرژی تعطیل شدند یا آموزش ها به صورت غیرحضوری برگزار شد. این وضعیت نه تنها در تهران، بلکه در بسیاری از شهرهای دیگر کشور نیز مشاهده شد. باوجود تعطیلات مکرر، سیستم آموزش مجازی نیز با مشکلاتی مانند قطعی اینترنت و نقص های سامانه شاد مواجه بود، که کیفیت آموزش را به شدت کاهش داد. به گفته کارشناسان، این تعطیلی ها نه تنها باعث افت تحصیلی دانش آموزان شد، بلکه فشار مضاعفی بر خانواده ها وارد کرد، زیرا بسیاری از والدین مجبور شدند برای جبران آموزش ازدست رفته، به معلمان خصوصی متوسل شوند. ابراهیم سحرخیز، معاون پیشین وزارت آموزش وپرورش، تاکید کرد که کیفیت آموزشی حتی در شرایط عادی و حضوری نیز چندان مطلوب نیست. او به آمارهای بین المللی اشاره کرد که نشان می دهد ایران در رتبه بندی آموزشی در بین 54 کشور، در جایگاه چهارم از انتهای جدول قرار دارد. همچنین، 40 درصد از دانش آموزان به سطح سواد خواندن و نوشتن مورد انتظار نمی رسند و این آمار در مناطق روستایی به 70 درصد افزایش می یابد. سحرخیز همچنین به مشکلات ساختاری مانند کمبود معلمان متخصص و ظرفیت بالای کلاس های درس اشاره کرد که سال هاست بر نظام آموزشی سایه انداخته است. او افزود که حتی قبل از شیوع کرونا و تعطیلی های مکرر، سیستم آموزشی کشور با چالش های جدی مواجه بود.زیانبارتر از تعطیلات، بی برنامگی و ناتوانی آموزش وپرورش در جبران این عقب ماندگی در مدارس عادی دولتی و پیشی گرفتن مدارس خاص و غیردولتی در این زمینه و تشدید ناعدالتی در نظام آموزشی است.

پیشتر رمضان رحیمی، نماینده مجلس، هشدار داد که تعطیلی های مکرر مدارس به عدالت آموزشی آسیب می زند. او توضیح داد که خانواده های کم درآمد قادر نیستند برای جبران تعطیلات، معلم خصوصی استخدام کنند، درحالی که خانواده های مرفه می توانند این هزینه را تقبل کنند. این نابرابری باعث شده است که دانش آموزان مناطق محروم بیش ازپیش از تحصیل باکیفیت محروم شوند. رحیمی خواستار حل مشکلات ناترازی انرژی و تقویت زیرساخت های آموزش مجازی شد. او همچنین به نقش وزارت ارتباطات در بهبود کیفیت اینترنت در مناطق محروم اشاره و تاکید کرد که بدون بهبود زیرساخت ها، عدالت آموزشی هرگز تحقق نخواهد یافت.

با توجه به تعطیلی های مکرر و مشکلات سیستم آموزش مجازی، آینده نظام تعلیم و تربیت در هاله ای از ابهام قرارگرفته است. بر اساس پژوهش های انجام شده در حال حاضر حداقل 40درصد زمان آموزش به دلایل مختلف اتلاف می شود و به دلیل تعیین ابتدا و انتهای سال تحصیلی با قانونی که در سال 1376 به تصویب رسیده است، عملا امکانی برای جبران ساعات از دست رفته وجود ندارد. در چنین وضعیتی افت تحصیلی دانش آموزان، کاهش کیفیت آموزش و نابرابری ها ازجمله چالش های پیش رو هستند. کارشناسان معتقدند که برای بهبود این وضعیت، نیاز به برنامه ریزی دقیق، تقویت زیرساخت ها و همکاری بین بخشی در سطح دولت است. در غیر این صورت، شکاف آموزشی بین دانش آموزان مناطق مختلف بیشتر می شود و عدالت آموزشی بیش ازپیش تضعیف خواهد شد. همچنین، برخی از کارشناسان پیشنهاد کردند که وزارت آموزش وپرورش باید برنامه های جبرانی برای روزهای تعطیل طراحی کند تا دانش آموزان بتوانند از آموزش باکیفیت بهره مند شوند.

برای مقابله با بحران تعطیلی های مکرر مدارس و بهبود کیفیت آموزش، تقویت زیرساخت های آموزش مجازی ضروری است. این شامل ارتقای سامانه شاد، توسعه دسترسی به اینترنت پرسرعت در مناطق محروم و تجهیز دانش آموزان کم بضاعت به ابزار دیجیتال مانند تبلت و لپ تاپ می شود. همچنین، برگزاری کلاس های جبرانی در روزهای پنج شنبه یا تعطیلات تابستانی و استفاده از روش های آموزش ترکیبی (حضوری و مجازی) می تواند به جبران روزهای تعطیل کمک کند. از سوی دیگر، بهبود کیفیت آموزش حضوری از طریق توانمندسازی معلمان، کاهش تراکم کلاس ها و ساخت مدارس جدید نیز باید در دستور کار قرار گیرد. مطابق تاکیدات کارشناسان، در کنار این اقدامات، حل مشکلات زیرساختی مانند ناترازی انرژی و آلودگی هوا از طریق همکاری با وزارت نیرو و اجرای برنامه های بلندمدت زیست محیطی ضروری است. همچنین، افزایش عدالت آموزشی با حمایت از دانش آموزان محروم، توزیع عادلانه منابع و مشارکت خانواده ها و سازمان های مردم نهاد می تواند به کاهش شکاف آموزشی کمک کند. این راهکارها نیازمند همکاری بین بخشی و تعهد جدی مسئولان است تا آینده ای روشن برای نظام آموزشی رقم بخورد.