براساس برآوردهای موجود، صنعت جهانی دخانیات در سال 2023 صنعتی پرسود با درآمد معادل 941 میلیارد دلار و رشد متوسط سالانه 2.5درصد بود که سهم تولید سیگار از آن درحدود 835 میلیارد دلار است. این صنعت در ایران، صنعتی انحصاری است که شش شرکت اصلی بیش از 80 درصد بازار را در اختیار دارند.

با این وجود، صنعت دخانیات صنعتی آسیب رسان، آب بر و آلاینده است که عامل مرگ سالانه هشت میلیون نفر، از دلایل اصلی جنگل زدایی در مناطق استوایی و آلودگی های زیست محیطی (از محل رها کردن ته سیگارها و عدم تجزیه آن) است. از منظر اقتصادی نیز توجه به آسیب هایی که به سلامتی، بهره وری نیروی انسانی و نظام سلامت می رساند، حائز اهمیت بوده و از این حیث برای اقتصاد کشورها نیز زیان آور است.براساس آمارهای موجود، حدود 25 درصد جمعیت ایران مصرف کننده محصولات دخانی است و بازار مصرف محصولات دخانی، از میانه قرن گذشته بازاری بزرگ بوده که امروزه گردش مالی آن بالغ بر 70 هزار میلیارد تومان برآورد می شود. سالانه حدود 70 میلیارد نخ سیگار در کشور تولید می شود. باتوجه به تاریخ 100 ساله شکل گیری صنعت دخانیات در ایران، تحولات این صنعت را در مجموع می توان به دوره های مختلفی تقسیم کرد. شاید اولین دوره، انحصار تولید و تجارت توسط شرکت دخانیات ایران باشد و دومین دوره، جذب سرمایه گذاری خارجی که طی آن تلاش شد تا مشکل قاچاق و کیفیت پایین تولید داخلی باافزایش رقابت(جذب سرمایه گذاری خارجی) وانتقال تکنولوژی حل شود و درنهایت دوره واگذاری شرکت دخانیات که طی آن تلاش شد تا ناکارایی های شرکت دخانیات ایران با واگذاری مالکیت آن حل شود. به عبارت دیگر این صنعت، از بدو تاسیس تا دهه1380صنعتی انحصاری بود که هرچند دارای مزایایی از جمله کنترل دولت بر دخانیات و سیاست گذاری مستقیم بود اما با معضل عقب افتادگی فناوری و نیاز به نوسازی و نیز کاهش سهم از بازار به دلیل رواج قاچاق روبه رو بود. در دو دهه گذشته، تلاش برای توسعه این صنعت با مجوز تولید داخل به شرکت های بین المللی در دهه 1380 تا خصوصی سازی شرکت دخانیات ایران در دهه 1390 ادامه داشته است. در طی این سه دوره، به تدریج از ظرفیت های تنظیم گری شرکت دخانیات کاسته شد و وظایف حاکمیتی به یک واحد اداری صمت سپرده شد. باوجود تحولات رخ داده، همچنان این صنعت با چالش های بسیاری روبه رو بوده است. گزارش تازه مرکز پژوهش های مجلس در زمینه آسیب شناسی قاچاق دخانیات بیانگر تاکید جدی بر لغو انحصار دخانیات، فراهم آمدن زمینه های مشارکت بخش خصوصی و رقابت در عرصه دخانیات، بازسازی کارخانجات تولیدکننده داخلی، ایجاد زمینه های سرمایه گذاری و صادرات، افزایش سطح زیر کشت، ارتقا و کیفیت و کنترل کیفیت سیگارهای تولیدی و وارداتی و برنامه های فرهنگی، بهداشتی و آموزشی برای مبارزه با دخانیات بوده است.