دنیای اقتصاد : طبق اعلام بانک مرکزی، نسبت تعداد چک‏‏ های برگشتی به مبادله شده در ماه پایانی سال قبل و اولین ماه سال جاری، به کمتر از 10 درصد کاهش یافته است. نسبت تعداد چک‏‏ های برگشتی به مبادله‏‏ ای در ماه های اسفند و فروردین، به ترتیب 9.4 و 9.1 درصد ثبت شده است. این رقم اگرچه به سطحی پایین‏‏ تر از ارقام ماه‏‏ های دی (10.2درصد) و بهمن (10.3درصد) رسیده، هنوز از فروردین ماه سال قبل (8.3درصد) بالاتر است. براساس آمار بانک مرکزی، در فروردین سال 1404 استفاده از چک افزایش محسوسی داشته است. در این ماه در کل کشور بیش از 8میلیون چک صادر شده است که نسبت به فروردین سال قبل (6.3میلیون)، نشان از افزایش 27درصدی این متغیر دارد.

بانک مرکزی آمار و اطلاعات چک های مبادله ای مربوط به دو ماه اسفند و فروردین را همزمان منتشر کرد. بر این اساس در نخستین ماه سال 1404، در کل کشور بیش از 8میلیون فقره چک با ارزشی معادل 633 هزار میلیارد تومان (همت) مبادله شده است. با وجود اینکه انتظار می رود به دلیل وجود تورم، مبلغ چک ها طی سال ها افزایش داشته باشد، ولی این انتظار در مورد تعداد چک ها وجود ندارد. بررسی ها نشان می دهد تعداد چک های کشور در فروردین ماه سال جاری نسبت به ماه مشابه سال 1403 رشد 27درصدی داشته است. در فروردین سال 1403، 6.3میلیون فقره چک و در فروردین ماه سال 1402، 6.4میلیون فقره چک مبادله شده بود. به نظر می رسد اقبال عمومی نسبت به استفاده از این ابزار انتقال وجه بیشتر شده است. به گفته کارشناسان، دلیل افزایش استفاده از چک در مبادلات را می توان در تغییر قوانین (تصویب و اجرای قانون جدید چک در 1401) و افزایش استفاده از خریدهای اقساطی در میان مردم در این مدت دانست. براساس گفته های مقامات بانک مرکزی، این بانک قصد دارد با گسترش خدمات خود در خصوص چک، شفافیت را در استفاده از این ابزار افزایش دهد. بانک مرکزی قصد دارد به زودی احتمال برگشت چک (یا همان نرخ نکول) را به صورت گزارشی از وضعیت اعتباری فرد صادر کننده چک به ذی نفع چک اعلام کند.

معمولا تعداد و مبلغ چک های مبادله شده در نخستین ماه سال نسبت به آخرین ماه سال قبل کاهش دارد. در فروردین ماه سال جاری نیز در حالی که تعداد چک های مبادله شده 24.5درصد کاهش یافته، ولی مبلغ این چکها کاهش بیشتری را ثبت کرده است. براساس آمار بانک مرکزی، مبلغ کل چک های فروردین ماه نسبت به ماه قبل از آن 42.8درصد کمتر بوده است.

از کل 8میلیون فقره چک مبادله شده در ماه فروردین، بیش از 7میلیون و 300هزار فقره به ارزش 545هزار میلیارد تومان وصول شده است. به عبارت دیگر در این ماه از کل تعداد و مبلغ چک های مبادله شده، به ترتیب 90.9درصد و 86.2درصد وصول شده است. درصد وصولی ها در فروردین ماه نسبت به اسفند افزایش اندکی داشته است. تعداد و مبلغ چک های وصول شده در اسفند سال گذشته به ترتیب 90.6درصد و 84.6درصد بوده است. از طرفی تعداد و مبلغ چک های وصول شده در فروردین ماه 1403 به ترتیب برابر 91.7درصد و 88.4درصد ثبت شده است. به عبارت دیگر با وجود افزایش نسبت چک های وصول شده به کل چک ها در سال جاری، این رقم هنوز به میزان مدت مشابه سال قبل نرسیده است. به نظر می رسد دلیل این امر استفاده بیشتر از ابزار چک باشد.

در مقابل چک های وصول شده، چک های وصول نشده (چک های برگشتی) قرار دارد. تعداد چک های برگشتی در اقتصاد کشورها می تواند نشان دهنده وضعیت دشوار اقتصادی یا مشکل در نظام اقتصادی باشد. به عنوان مثال، وقتی چک های زیادی برگشت می خورند، نشان دهنده کاهش اعتماد بین فعالان اقتصادی است. افراد و شرکت ها ممکن است نسبت به قبول چک بی اعتماد شوند که این خود باعث دشواری معاملات می شود. از طرفی ممکن است سیاست های اعطای اعتبار، اعطای دسته چک یا بررسی صلاحیت اعتباری افراد ناکارآمد باشد، به طوری که افرادی بدون اعتبار مالی کافی به راحتی دسته چک دریافت کنند. همچنین باید توجه کرد که در دوره های رکود اقتصادی یا تورم های بالا نیز اغلب افزایش چک های برگشتی رخ می دهد.

در فروردین ماه 1404 در کل کشور حدود 736هزار فقره چک به ارزش حدود 88هزار میلیارد تومان وصول نشده است. وضعیت چک های برگشتی در این ماه نسبت به ماه اسفند از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 26درصد و 49درصد کاهش یافته است. در فروردین ماه از کل تعداد چک های مبادله شده، 9.1درصد و از کل مبلغ چک ها 13.8درصد برگشت خورده است. بررسی وضعیت چک های برگشت خورده در اسفندماه 1403 نشان می دهد که در این ماه به ترتیب 9.4درصد و 15.4درصد چک ها برگشت خورده اند.

استان تهران از نظر تعداد، بیش از 29درصد چک های کل کشور و از نظر ارزش 44.8درصد را به خود اختصاص می دهد. با وجود این، در فروردین ماه 91درصد از چک های مبادله شده در استان تهران وصول شده است. تعداد و ارزش تعداد چک های وصول شده در این استان نشان می دهد که بیش از 2.1میلیون فقره چک به ارزش 244همت در فروردین ماه توسط تهرانی ها وصول شده است. در بین سایر استان های کشور، بیشترین نسبت تعداد چک های وصولی به ترتیب به استان های گیلان (93.6درصد)، گلستان و مازندران و خوزستان (92درصد) اختصاص داشته است. از طرفی در این ماه در بین استان های کشور، بیشترین نسبت ارزش چک های وصولی به کل چک های مبادله شده در استان، به ترتیب در استان های گیلان (89.6درصد)، البرز (89درصد) و کرمانشاه (88درصد) ثبت شده است.

در فروردین ماه استان های کهگیلویه و بویراحمد (13درصد)، کردستان (12.3درصد) و خراسان شمالی (12درصد) سه استان دارای بیشترین نسبت تعداد چک های برگشتی هستند. از نظر بیشترین نسبت ارزش چک های برگشتی به کل چک های مبادله شده در استان، به ترتیب استان های هرمزگان (21.4درصد)، کردستان (19درصد) و کرمان (18.4درصد) قرار گرفته اند.