کودهای زیستی در ایران: فرصتها و چالشها

افزایش قیمت نهاده;های کشاورزی و بویژه کودهای شیمیایی در سالهای اخیر، تولید محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است. با بروز این وضعیت استفاده بی;رویه از کودهای شیمیایی برای تولید هر چه بیشتر فاقد توجیه اقتصادی و زیست محیطی است. بدیهی است مخاطرات زیست محیطی ناشی از مصرف این کودها، تخریب و تراکم خاکها و کاهش مقدار ماده آلی خاک نیز نقش مهمی در این رویکرد داشته است. ایده بازگشت به طبیعت و استفاده کمتر از کودها و سموم شیمیایی و تمایل فزاینده مردم به استفاده از محصولات ارگانیک سبب توجه بیش از پیش به استفاده از کودهای زیستی شده است. در ایران نیز به دنبال تغییرات جهانی اقتصاد کود و لزوم توجه به سلامت خاک، محصول و جامعه سبب توجه جدی;تر به کودهای زیستی شده است. تولید و مصرف کودهای زیستی در ایران از حدود یک دهه پیش آغاز شده است و آنچه مسلم است در قیاس با گذشته جایگاه این کودها امروزه در کشور ارتقای فراوانی یافته است و در این مسیر فراز و نشیب;های زیادی به خود دیده است. با این حال کماکان بحث و جدل;های علمی و اجرایی در خصوص جنبه;های مختلف این کودها وجود دارد. سیستم آموزش دانشگاهی در کشور فاقد سرفصل;های لازم در زمینه کودهای زیستی است و بخش تحقیقات نیز راهبردهای مورد نیاز برای بسط و توسعه کاربرد این مواد را ندارد. از طرف دیگر عمده تولید کنندگان کودهای زیستی فاقد واحد تحقیق و توسعه هستند که این امر کیفیت فرآورده;های تولیدی را به شدت تحت تاثیر قرار می;دهد. عدم وجود نهادهای نظارت بر کیفیت سبب شده است تا مالکیت و حقوق معنوی تولید کنندگان تحت الشعاع جنبه های دیگر قرار گیرد. در طی سالهایی که یارانه;های هنگفتی برای فراهم نمودن کودهای شیمیایی و عرضه آنها با قیمت اندک به کشاورزان صرف می;شد، مجال و باور کافی برای شناساندن چهره واقعی کودهای زیستی در کشور بوجود نیامد. بسیاری از کودهای زیستی که در طی این سال;ها معرفی شدند با وجود گذراندن تمامی مراحل تحقیق، توسعه و تجاری;سازی سرانجامی جز شکست و فراموشی نداشتند. معضلات و تنگناهای مربوط به تدارک یارانه;ها در سال جاری به یکباره نگاه;ها را به سمت تنها گزینه پیش رو یعنی کودهای زیستی معطوف ساخته به طوری که در مصوبه شماره 90765/ت42963ن مورخ 24/4/1388 هیات محترم وزیران مقرر شده است که به منظور توسعه و حمایت از کودهای زیستی و آلی تا سقف 10 درصد از یارانه کودهای شیمیایی به این منظور اختصاص یابد. بدیهی است هر دو رویکرد یعنی به حاشیه راندن این کودها و یا توجه بیش از حد لازم به آنها که به بهای حذف اجباری کودهای شیمیایی تمام خواهد شد غیرکارشناسی بوده و نمی;تواند متضمن تولید محصول کافی و سالم باشد. در این خصوص بنظر می;رسد افزایش مصرف تدریجی کودهای زیستی که از کیفیت لازم برخوردارند در کنار مصرف معقولانه انواع شیمیایی می;تواند راهگشا باشد. این مقاله به بررسی جامع وضعیت کودهای زیستی در ایران و چالش;های پیش روی آن از جنبه;های تحقیقی، آموزشی، تولید، کیفیت، مالکیت معنوی می;پردازد.