نقد خانقاه از زاویه دید مولانا در مثنوی

یکی از مقوله های اساسی و اجتناب ناپذیر در مطالعات عرفانی، موضوع خانقاه و مسائل مربوط به آن است. لذا این مقاله برآن است تا به شیوه تحلیل محتوا، نقد مولانا از خانقاه را در مثنوی بررسی نماید. نتایج پژوهش، حاکی از این است که مولانا نظر مساعدی نسبت به این مراکز و تصوف رسمی و تشریفاتی ندارد؛ و به پاره ای رسوم خانقاهی چون ترک کسب و اتکا به فتوح و نذور، بیکارگی و تکدی-گری به دید انکار می نگرد و بسا که وجود خود خانقاه ها را از عوامل اصلی بروز فساد و ناهنجاری بین صوفیان محسوب می دارد. البته انتقادهای مولانا از خانقاه و خانقاهیان، جنبه خود انتقادی داشته و با هدف آسیب شناسی تصوف و پیراستن آن از انحرافاتی است که چهره آن را مخدوش نموده است. لذا بررسی و شناخت نقد مولانا بر خانقاه، محکی مطمئن در تشخیص حقیقت از مجاز و تصوف اصیل از تصوفی است که خانقاه نشینان خام ناخالص و صوفی نمایان، نمایندگان آن هستند. به علاوه با تحلیل جامعه شناختی انتقادهای مولانا، او را «روشنفکری اجتماعی» می-یابیم که به نوعی در صدد شناسایی و اصلاح ناهنجاری های جامعه خویش، نیز برآمده است. مولوی، گاه در مثنوی، خانقاه را به عنوان نماد دنیا و جامعه خود به-کار می برد و در قالب انتقاد از آن، گویی به نقد اجتماعی اهل روزگار خویش می-پردازد. لذا بررسی انتقادهای او از خانقاه و خانقاه نشینان، سوای فواید معرفت-شناسی، از دیدگاه جامعه شناختی نیز حائز اهمیت است.