بازشناسی نقش و جای گاه گرمابه ها در عرفان ایرانی

اگرچه متون فارسی، از وجوه گوناگون قابل طبقه بندی و بررسی هستند اما نکته مهم در این خصوص آن است که وجوه هنری و ادبی آثار، آن چنان آشکار و غالب است که چنان چه همه متون را، صرف نظر از موضوع، متون ادبی بنامیم راه به خطا نپیموده ایم. از سوی دیگر، آیین شست وشو به عنوان یکی از آیین های گذر، از بدو تولد حتی تا پس از مرگ نیز با آدمی همراه است. بنابراین طبیعی است که پدیده ای به نام حمام و وجوه گوناگون مرتبط با آن، دست مایه اغلب متفکران، دانشمندان، نویسندگان و شعرا در ادوار مختلف تاریخ قرار گرفته باشد، که چنین نیز هست. مقاله حاضر به بررسی حمام در متون عرفانی پرداخته و یافته هایی چند را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. روش پژوهش، بر ارزیابی متون استوار؛ و از لحاظ روش گردآوری اطلاعات، یک مطالعه اسنادی است. نمونه ها به روش انتخابی و بر اساس قضاوت نگارنده، به گونه ای برگزیده شده اند که بیشترین اطلاعات را درباره هدف و فرضیه پژوهش در اختیار قرار دهند. مطالعه حاضر نشان می دهد که به طور کلی عرفا از استخدام گرمابه و حمام در متون خود سه هدف عمده داشته اند. نخست آن که گرمابه را مجالی برای همراهی با عامه مردم می دانسته اند تا از این طریق بتوانند تاثیرگذاری سخنان خود را در سطح مردم و کوچه و خیابان افزایش دهند. دو دیگر آن که حمام را مکانی برای ریاضت تن و کشتن هوای نفس یافته بودند و هر از گاهی گریز از دنیا را به گرمابه پناه می بردند؛ و سوم آن که از وجوه تمثیلی حمام و بویژه تزیینات آن غافل نبوده و از این امکان به بهترین وجه ممکن برای بیان مقاصد عالی و معانی عمیق بهره می گرفته اند.