اقدامات صورت گرفته جهت توسعه شیل های گازی در ایران و جهان

طی سال های اخیر کشف و بهره برداری از منابع هیدروکربوری غیرمتعارف به عنوان یک منبع جدید انرژی مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله به بررسی شیل های گازی به عنوان یک منبع عظیم هیدروکربوری غیرمتعارف از دیدگاه هایی چون میزان ذخیره، تولید و سرمایه گذاری در دنیا و در دهه های گذشته می پردازد و مطالعه گسترده مدیریت اکتشاف با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت بر روی شیل های گازی ایران در قالب یک پروژه پژوهشی جهت تولید از این منابع را نیز مورد بررسی قرار می دهد. 1- تعریف در مخازن گاز متعارف1 که معمولا از ماسه سنگ، سنگ آهک و دولومیت تشکیل شده اند، سنگ مخزن دارای فضاهای بزرگ و پیوسته ای است که حرکت سیال در درون سنگ مخزن و هم چنین به درون چاه را ممکن می سازند. بالعکس در مخازن نامتعارف2 تراوایی سنگ مخزن به حدی پائین است که دسترسی به گاز را دشوار می کند. مخازن گاز غیر متعارف به چند گروه شیل گازی، مخازن فشرده گاز، متان لایه های ذغال و هیدرات های گازی تقسیم می شوند. منابع شیل گازی در سنگ های شیلی تشکیل می شوند و در آنها سنگ منشاء، سنگ مخزن و پوش سنگ یکی است. منشاء گاز موجود در این مخازن خود سنگ مخزن بوده و از راه ترموژنیک و به میزان کمتری بیوژنیک تولید شده است[8و9]. در این مخازن گاز به صورت فاز آزاد در فضای خالی سنگ (شامل فضاهای خالی درون مواد آلی) و به صورت جذب شده بر روی مواد آلی و معدنی به ویژه رس ها و یا محلول در کروژن و بیتومن وجود دارد ‍[5]. گاز جذب شده می تواند تا نیمی از گاز درجای مخزن را تشکیل دهد. این نسبت در مخازن کم عمق و دارای سنگ مخزن غنی از ماده آلی، بالا تر است و حتی می تواند بخش عمده ذخیره درجا را تشکیل دهد[12]. برخلاف مخازن متعارف، تجمع گاز در شیل ها، ناحیه ای و پیوسته بوده و فشار غیر عادی (کم یا زیاد) دارند[13]. 2- تاریخچه سابقه تولید از منابع شیل گازی به سال 1821 در آمریکا باز می گردد. در چند دهه اخیر نیز در بخش های شرقی آمریکا به صورت محدود از این منابع برداشت هایی شده است. تا سال های اخیر به دلایل فنی و اقتصادی، برداشت وسیع از این منابع امکان نداشت اما با پیشرفت های فنی در زمینه حفاری افقی و شکست هیدرولیک چند مرحله ای که از نیازهای اساسی تولید از منابع گاز شیلی است و کاهش هزینه های این عملیات و هم چنین افزایش چشم گیر قیمت منابع انرژی فسیلی در سال های اخیر، تولید از مخازن شیل گازی، اقتصادی شده است. ایالات متحده از دهه 1980 سرمایه گذاری گسترده ای روی پژوهش در خصوص شیل های گازی انجام داد و در اواخر دهه 90 نیز تولید از این منابع را آغاز کرد. ایالات متحده در حال حاضر تنها کشوری است که به طور گسترده از این منابع برداشت می کند. در بسیاری از کشورهای جهان در قاره های مختلف نیز جستجو و ارزیابی این منابع به طرزی گسترده ادامه داشته و در مناطق دیگر از جمله اروپا تولید اقتصادی به زودی شروع خواهد شد.