تکتونیک جنبا، انسان، مدنیت

در بیست‎وپنج سال گذشته فهم ما از مفهوم تکتونیک جنبا بسیار کامل‎تر شده است. همین امر پژوهشگران را با سوال بسیار مهمی روبه‎رو کرده است و آن اینکه درکل، تکتونیک فعال پوسته در مناطق قاره‎ای چه تاثیری بر جوامع انسانی گذاشته و می‎گذارد. مروری بر آثار منتشره مبین دو دیدگاه غالب در تحلیل میان تکتونیک فعال با انسان و مدنیت‎ها است. گروهی همجواری سکونتگاه ها با گسل‎های لرزه‎زا را بهانه قرار داده و با تاکید بر فجایع رخ داده در طول تاریخ، تلاش در نشان دادن ویژگی های مرگبار این پدیده‎ی طبیعی دارند. گروه دوم به حضور توام گسل‎ها و آب اشاره داشته و هم‎زمانی خطر حیات را در حواشی گسل‎های فعال یادآور شده، مجموعه عواملی مستقل از لرزه‎خیزی را مورد توجه قرار داده‎اند و تکتونیک را عاملی بسیار با اهمیت در سیر تکاملی نوع بشر و مدنیت‎ها دانسته و شکل‎گیری و قوام تمدن‎های کلان را ناشی از آن دانسته‎اند. این مقاله تلاش دارد تا با مرور بر مهم‎ترین آثار منتشره در این زمینه، به معرفی و تحلیل دیدگاه ها بپردازد. روش به‎کار رفته در این پژوهش کتابخانه‎ای و تحلیل محتوا بوده و نتایج به‎دست‎آمده حاکی از آن است که با در نظر گرفتن عامل زمان، می‎توان فهم بهتری از رویکرد دوم داشت. در این تحلیل ارتباط میان سطوح مختلف بوم‎شناختی با انواع حرکات تکتونیکی مورد توجه قرار گرفته و همخوانی جالبی میان ساختار سلسله‎مراتبی کمربندهای چین‎خورده با ساختار تمدن‎های کلان در چهار سطح، مدنظر قرار گرفته است. بر این اساس کوچک‎ترین اجتماعات انسانی در مقیاس محلی، در حاشیه‎ی گسل‎های فعال شکل گرفته‎اند، در عین حال در مقیاسی کلان، تمدن‎های جهان باستان در حاشیه‎ی کمربند چین‎خورده و بسیار جنبا (آلپ هیمالیا) در بازه‎ی زمانی ده‎هزار ساله ظهور و افول کرده‎اند.