اثر سنگفرش سطحی بر عامل فرسایش پذیری خاک با استفاده از زمین آمار (مطالعه موردی بخشی از حوزه دشت یزد- اردکان)

عامل فرسایش پذیری معادله جهانی تلفات خاک یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در برآورد فرسایش آبی است که در مدل USLE و نسخ مختلف آن استفاده می شود. تغییرات مکانی عامل K و شناسایی عوامل موثر در آن موضوع اصلی مقاله حاضر است. یکی از متغیرهایی که همواره در برآورد صحیح این عامل مدنظر قرار نمی گیرد، تراکم پوشش سنگفرش سطحی به عنوان عامل طبیعی حفاظت خاک است. برآورد تغییر عامل K در اثر تغییر کاربری اراضی ناشی از شخم اراضی و اختلاط آن با خاک زیرین از جمله اهداف دیگر این مقاله می باشد. بدین منظور پژوهش حاضر در مقطعی از دشت یزد- اردکان شامل سه نوع دشت سر پوشیده، آپانداژ و لخت با تراکم متفاوت سنگفرش انجام شد. روش نمونه-برداری از نوع طبقه بندی- تصادفی و بر اساس آزمون کفایت نمونه 37 نقطه با توزیع تاحدودی یکنواخت از خاک سطحی تا عمق 10 سانتی متری برداشت گردید. نفوذپذیری با استفاده از روش استوانه مضاعف، درصد پوشش سنگفرش سطحی در دو حالت طبیعی و شخم خورده با استفاده از نمایه های دفترچه مانسل اندازه گیری شد. نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و دانه بندی به روش آب سنجی، مواد آلی به روش های استاندارد آزمایش شد. با استفاده از تغییرنماهای ArcGIS9.3 وSurfer9.0 الگوی تغییرات تعیین و پهنه بندی به روش کریجینگ معمولی برای عامل K و عوامل موثر در آن انجام شد. از نمایه های میانگین مطلق اشتباهات، میانگین اریبی اشتباهات، مجذور میانگین اشتباهات، ریشه دوم میانگین مربع خطا و ضریب تبیین به منظور کنترل و اعتبارسنجی نیم تغییرنماها استفاده گردید. نتایج نشان داد که در دشت سرهای پوشیده،کاهش پوشش سنگفرش تا مرز 20 درصد نقش حفاظتی چندانی برای این عامل نداشته و ارتباط پوشش سنگفرش و عامل K معنی دار نبود. در حالی که در دشت سرهای آپانداژ و لخت با سنگفرش بیش از 50 درصد، عامل K کم تا ناچیز بود. این در حالی است که در صورت اختلاط سنگفرش با شخم اراضی مقدار K تا 10 برابر مقدار طبیعی افزایش یافت. برازش مدل بر تغییرنماهای مختلف نیز نشان داد که توزیع سنگفرش بیابانی با مدل گوسی قابل توجیه است. در مجموع استفاده از روش کریجینگ معمولی، روش مناسب تری در پهنه-بندی عامل فرسایش پذیری و عوامل موثر در آن است.