تحلیل هدفمندی آفرینش در اندیشه ملاصدرا

هدفمندی آفرینش از مسایل بنیادی و مورد توجه حکما و متکلمین مسلمان به شمار می رود. یکی از لوازم ناگسستنی فعل خالق حکیم، غایتمندی آن است. برخی ذات حق را از هدفداری مبرا ساخته اند، به دلیل این که هدفداری را مستلزم نقص و نیاز آفریننده تلقی کرده اند. اما گروهی دیگر به دلیل حکیمانه بودن آفرینش، لزوم غایتمندی را برای افعال الهی به اثبات رسانده اند. بر مبنای تعالیم و اصول حکمت متعالیه، تعارضی میان این دو دیدگاه وجود ندارد؛ زیرا غرض زاید بر ذات است که از ساحت ربوبی پاک می گردد؛ اما اگر غرض و هدف، زاید بر ذات نباشد، منعی وجود نخواهد داشت. پس غایت فعل خداوند همان ذات اوست که فیلسوفان مسلمان بر تبیین و اثبات آن اهتمام ورزیده اند؛ هرچند برخی بر این پندارند که ادعای فلاسفه مسلمان در معرفی ذات خداوند به عنوان هدف خلقت، گرچه اثبات غایت فعلی ذات حق را در پی دارد، اما در نهایت نفی غایت فاعلی خداوند را در پی خواهد داشت. مقاله حاضر با استفاده از آرای صدرالمتالهین، نادرستی این پندار را نشان داده و اثبات می کند که ذات خداوند، هم غایت فاعلی و هم غایت فعلی است.