نقد و تاملی در باب تناقص های کلی و دیدگاهی بین آثار نظامی

مصادیق متناقض اندیشی، تناقض گویی و یا پارادوکس را بیش تر از این که در شعر نظامی بیابیم، در شخصیت، اندیشه و مواضع متفاوت او در برخورد با موضوعات و مفاهیم مختلف می بینیم. این درست است که شعر هر شاعری برآیند اندیشه و شخصیت اوست، اما عنصر داستان پردازی و تخیل که اساس کار نظامی است، بسیاری از جنبه های فکری، شخصیتی و اعتقادی او را در محاق قرار داده است.
کار این شاعر گران قدر، چونان تابلوی نقاشی است که دورنمای آن بهتر و بیش تر قابل نقد و ارزیابی است تا نمای نزدیک آن، بنابراین با مقداری فاصله از تک تک آثار او و نگاهی کلی تر و از چشم اندازی فاصله دارتر، بهتر و بیش تر می توان بر او، اندیشه و اشعارش اشراف داشت و مواضع چند سویه و گاه متضاد و حیرت برانگیز او را مشاهده نمود.