بادگیر؛ شاهکار مهندسی معماری سنتی ایران در حاشیه کویر تحلیلی بر گونه شناسی معماری بادگیر در خراسان جنوبی

بادگیرها به عنوان یکی از عناصر مهم در معماری بناهای تاریخی مناطق کویری از جمله شاهکارهای معماری سنتی ایران محسوب می شوند که به عنوان یک سیستم سرمایشی طبیعی و ایستا، تهویه مطبوع را با استفاده از انر‍ژی تجدید پذیر باد فراهم می نماید. معماران سنتی ایران در ساخت و طراحی بادگیر با آگاهی از اصول بنیادی چون ترمودینامیک (نیروی گرما)، آئرودینامیک (جا به جایی هوا)، انتقال حرارت، مقاومت مصالح و آسایش حرارتی انسان سازه ای را ساختند که بدون تردید از جمله شاهکارهای مهندسی معماری سنتی بشمار می رود. این سازه مهم و کارآمد، در طی قرنها در مناطق کویری ایران بدون بهره گیری از انرژی الکتریکی، تهویه ی طبیعی و خنکی را برای بناهای مسکونی و آب انبارها فراهم کردند. نظر به اهمیت سازه بادگیر در معماری سنتی مناطق کویری به ویژه شهرهای خراسان جنوبی که متاسفانه مطالعات و پژوهش های معماری سنتی در آنها کمتر صورت گرفته است نگارندگان مقاله با روش تحقیق میدانی سعی خواهند داشت ضمن معرفی بادگیرهای شاخص بناهای سنتی شهرهای بیرجند، خوسف و خور به بررسی و شناخت کالبدی آن از منظر معماری و شناخت کالبدی بادگیرها و چگونگی تاثیر کالبد بر عملکرد آن ها بپردازد. نتیجه مطالعه بیانگر آن است که بادگیرهای این منطقه از کویر ایران علی رغم بر ویژگی های مشترک با سایر مناطق کویری و گرم و خشک ایران، دارای ویژگی های خاصی از نظر شکل هستند که مهمترین آن بادگیرهایی از نوع یک طرفه و چهار طرفه می باشد که مهمترین دلیل انتخاب و طراحی این نوع بادگیرها در خراسان جنوبی شرایط اقلیمی و جهت وزش باد می باشد.