بررسی تاثیر زبان عربی بر نظام واجی زبان فارسی وگونه های آن

تماس زبانی یکی از عوامل مهم تغییر در زبانها است. در تماس زبانی، دو یا چند زبان در مجاورت یکدیگر قرار میگیرند و با توجه به عوامل اجتماعی- زبانی بر هم اثر میگذارند. زبان فارسی و دیگر زبانهای ایرانی از همان آغاز گسترش در فلات ایران با زبانهای غیر ایرانی بومی این سرزمین پهناور و نیز زبانهای اقوام مجاور در تماس بودهاند. زبانهای سامی و در بین آنها زبان عربی، از زمان ورود اسلام به ایران، بیشترین تماس و در نتیجه بیشترین تاثیر را بر زبانهای ایرانی، از جمله فارسی و گونه های محلی آن داشته اند.قسمت مهمی ازاین تاثیرات، بهخصوص در فارسی معیار امروز و فارسی دری قرون اولیه هجری،در حوزه واژگان و صرف صورت پذیرفته است و عناصر و انگاره های زبانی از لایه های بالای اجتماعی وارد فارسی شده است. به عبارت دیگر، به دلیل شان اجتماعی عربی(بهخصوص تا دوران مشروطه)، این زبان نقش قشر زبرین را در مقابل فارسی ایفا نموده و از این رهگذر وامگیری های واژگانی و صرفی صورت پذیرفته است.در این مقاله، بر آنیم تا تاثیرات احتمالی عربی را برنظام واجی فارسینو و گونه های محلی آن بررسی نماییم. یکی از ملاکهای مهم ما برای انواع وامگیری واجی از عربی، طبقهبندی سه گانه مترس(2007)بوده است. شواهد نشان میدهد که از این انواع سه گانه وامگیری واجی، تنها یک نوع (آن هم بهطور مشکوک)، در فارسیدری تاثیرگذار بوده است. در واقع، بررسی دقیق سیر تحول نظام واجی فارسینو که در این مقاله صورت گرفته است، مبین فاصله گرفتن نظام واجی این زبان از نظام واجی عربی فصیح در گذر زمان است. به عبارت دیگر، عربی به عنوان قشر زبرین تاثیری اساسی بر نظام واجی فارسینو نداشته است. در مورد گونه های محلی زبان فارسی، وضعیت چنین نبوده است. زبان عربی در مناطق مرزی (مثل خوزستان) نه در مقام قشر زبرین، بلکه به عنوان قشر همتراز تاثیراتی بر نظام واجی بعضی گونه های فارسی داشته است. علاوه بر این، همگام با مهاجرت اقوام عربیزبان به مناطق مختلف(در قرون اولیه هجری)،زبان عربی نتوانسته است جایگاه خود را در میان این اقوام حفظ کند و با تلفیق اقوام عرب در جوامع ایرانی، زبان عربی فراموش شده و به عنوان قشر زیرین از آن تنها نشانه های کماهمیتی در بعضی از گونه های فارسی چون شهرضائی، بعضی از لهجه های فارسی خراسان و جز آن، بر جای مانده است.