مهر و محراب برگستره قالی

مهر ریشه در کالبد فرهنگ و هنر ایران و هند دارد، کارکردها و تفسیرهای متفاوتی بر آن متصور شده است. مهر تنها در متون اوستایی و وداها باقی نماند بل در هنر نیز خود را برملا کرد. در روم قدیم مهر در زیر طاق های رومی منقوش شد تا مهر مشرقی در غروب گاه غربی بدرخشد.
مقاله حاضر ارتباط مهر باستان را با محراب و مهرابه بررسی می کند. محراب که در معماری اسلامی نقشی نمادین دارد و رو به سوی قبله می نماید، آیا ریشه در کهن الگوی مهری دارد؟ آیا کارکردهای درونی و ذاتی هر دو باهم مناسبتی دارند یا صرفا تشابه اسمی با هم دارند؟
محراب طاقی است در معماری با ویژگی های مشخص؛ اما این ویژگی با کمی تغییر در هنر قالی نیز بهکار گمارده شده است که بدانها قالی های محراب، سجاده ای و جانمازی نیز می گویند. این قالی ها صرفا موقع نیایش و ستایش حضرت حق بهکار می رود. زمانی که انسان برای عبودیتش به جنگ با نفس می پردازد، محراب محل و زمان نبرد است. نبرد با نیروهای نفسانی و شیطانی و به یک معنی، نبرد با آنچه غیر خدا باشد برای نزدیکی به حضرت حق. زمان نیایش در نقطه مقابل (خانه خدا) زمانی است که انسان هر آنچه مربوط به عالم آفاق و انفس میباشد را ترک می کند و رو بهسوی مکانی که تمامی نیروها در آن جمع شده اند، نماز میگذارد. همینطور در مهریشت از ویژگی های مهر چنین آمده است؛ جنگجوی توانی نیرومند... که دیوان... را در هم میکوبد و از پیش او اهریمن...، خشم...، کاهلی و همه ی خدایان شریر مینویی ترسان به پس میگریزند.