بهینه سازی مدیریت کاربری اراضی به منظور حفاظت از منابع حوزه آبخیز ابوالعباس

اثرات محیطی و اقتصادی فرسایش خاک ناشی از سوء مدیریت در استفاده از اراضی واقع در یک حوزه آبخیز است. اگرچه متوقف کردن کامل فرسایش خاک تا حد شرایط طبیعی امکان پذیر نیست، ولی مهار آن در قالب طرح های مدیریت جامع آبخیز یک نیاز مبرم است. با توجه به این که در منابع علمی، هدر رفت عناصر غذایی با استفاده از مدل های بهینه سازی مورد ارزیابی قرار نگرفته است، هدف اصلی این پژوهش، تعیین سطح بهینه کاربری اراضی به منظور کاهش میزان فرسایش و هدررروی عناصر غذایی خاک و ارتقاء درآمد ساکنین یک حوضه است. برای این منظور، حوزه آبخیز ابوالعباس واقع در شمال شرق استان خوزستان، به عنوان منطقه مورد تحقیق انتخاب شد. مدل برنامه ریزی خطی چند هدفی برای سه گزینه مختلف وضعیت کنونی کاربری ها و بدون اعمال مدیریت اراضی، وضعیت کنونی کاربری ها و اعمال مدیریت اراضی و وضعیت استاندارد کاربری ها و مطابق با اصول و معیارهای علمی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد سطح کاربری های فعلی برای کاهش میزان فرسایش و هدرروی عناصر غذایی و افزایش درآمد ساکنین حوضه مناسب نبوده و در شرایط بهینه باید تغییر نماید. در شرایط بهینه، سطح اراضی جنگلی و باغی به ترتیب 81/1 و 7/55 درصد افزایش، سطح اراضی مرتعی بدون تغییر و سطح اراضی کشت آبی و دیم به ترتیب 5/67 و 4/31 درصد کاهش می یابد. علاوه بر این، نتایج نشان داد که در صورت بهینه سازی کاربری اراضی در شرایط فعلی و بدون اعمال مدیریت اراضی، میزان فرسایش، هدرروی عناصر غذایی و درآمد خالص کل حوضه به ترتیب 2/3 درصد کاهش، 5/2 درصد کاهش و 7/29 درصد افزایش، در صورت اعمال مدیریت اراضی در داخل سطوح فعلی کاربری ها، به ترتیب 3/35 درصد کاهش، 2/70 درصد کاهش و 2/37 درصد افزایش و در شرایط استاندارد کاربری ها به ترتیب 2/47 درصد کاهش، 4/70 درصد کاهش و 8/41 درصد افزایش می یابد. نتایج به دست آمده از تحلیل حساسیت نیز نشان داد که تغییر در سطح اراضی باغی و آبی، بیش ترین تاثیر در افزایش درآمد خالص و کاهش فرسایش و هدرروی عناصر غذایی خاک در حوزه آبخیز ابوالعباس را داشته است.