تحلیل دیدگاه هانری کربن در تاویل رمز و نقش خیال فعال در فهم متون حکمی اسلامی

در دوره های مختلف، متناسب با زمینه های فکری و معرفتی رایج، نوع نگاه مفسران و مخاطبان به متون عرفانی دیگرگون و متفاوت بودهاست. تعالیم و زبان سیال متون عرفانی همواره بر اساس نیازها و زمینه های روحی و تمایلات درونی پژوهشگران و مخاطبان، مورد تاویل و رمزگشایی قرار گرفته اند.
برخی مفسران و پژوهشگران متون عرفانی، این متون را از منظر یک حقیقت یا زبان رمزی برتر نگاه کرده، تفاسیری مبتنی بر تحلیل رمزها یا بهعبارتی، رمزگشایی مفاهیم بنیادین زبان عرفانی ارائه کردهاند. پروفسور هانری کربن از جمله این افراد است؛ وی همواره سعی مینمود که علاوه بر بازنمایی و تفسیر مفاهیم کلیدی حکمت اسلامی ایرانی، با اتخاذ شیوه تحلیل مبتنی بر فلسفه پدیدارشناسانه، با گرایش به تاویل رایج در حکمت اسلامی، زبان رمزاندیشانه متون حکمی را کشف و تبیین نماید.
در این مقاله، تلاش می شود با رویکردی توصیفی- تحلیلی، دیدگاه های کربن درباره رمز و رمزپردازی در متون حکمی ایرانی اسلامی، به شکل منسجمی صورت بندی گردد. از نظر کربن، متن وقتی به حقیقت اش بازگردانده می شود که نفس نیز در سیری صعودی به حقیقت خود -که انتقال از سطح نمودها و مجازهاست- بازگردد؛ نتیجه اینکه بر اساس فهم رمزاندیشانه از متون حکمی، تاویل نه فقط درک معنای نهفته متن در سطح افقی، بلکه صعود شخص موول به سطح وجودی جدید و دریافت آگاهیای از نوع این مرتبه وجودی جدید خواهد بود، که کربن از آن با اصطلاح «تاویل نفس» یاد کرده است.