مکان یابی، تعیین فرم و سازمان فضایی شهر کلار در سده های نخستین اسلامی بر اساس شواهد باستان شناختی

منابع تاریخی سده های نخستین اسلامی از «کلار» به عنوان شهری آباد و پایگاه اسپهبدان غرب طبرستان در منطقه کوهستانی و هم مرز دیلم، مطابق با کلاردشت در مازندران کنونی یاد کرده اند. این شهر در اواسط سده سوم به عنوان مرکز سیاسی قیام مردم طبرستان به رهبری حسن بن زید علوی علیه طاهریان جلوه گر می شود. با وجود اهمیت کلار در سده های اولیه اسلامی، باستان شناسانی که بقایای تپه باستانی کلار در کلاردشت را مورد مطالعه قرار داده اند، شواهد محکمی از استمرار حیات شهر اسلامی کلار در سطوح فوقانی تپه مذکور ارائه نکرده اند. اگرچه نشانه هایی از استمرار استقرار در عرصه و حریم این تپه باستانی در سده های اولیه اسلامی به دست آمد، قطر لایه اسلامی به اندازه ای نازک ثبت شده (50 سانتی متر) که به هیچ وجه نمی تواند موید استقرار شهر قدرتمند اسلامی کلار در این مکان باشد. فرض بر آن است که فرمانروایان اسلامی کلار، نقطه ای را با فاصله ای نه چندان دور از کلار ساسانی، با قابلیت های خاص دفاعی و معیشتی انتخاب نموده باشند. در این مقاله برای مکان یابی و معرفی بقایای شهر اسلامی کلار، منابع مکتوب سده های نخست و میانی اسلام و نیز نتایج بررسی سیستماتیک نگارندگان مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج روشن ساخت که محوطه ای با وسعتی بالغ بر 25 هکتار و به نام محلی «شهردله(1)»(Shahr-e Dele) در فاصله 5/1 کیلومتری محور شمالی تپه کلار و در مجاورت حریم شمالی رودخانه سردآبرود، همان شهر اسلامی کلار است. بدین ترتیب فرمانروایان اسلامی کلاردشت، شهر جدیدی را (جدای از شهر ساسانی) در منطقه احداث و مرکز حکمرانی خود ساخته اند.