بیداری اسلامی و جهانی شدن؛ پیامد یا پاسخ

وقوع انقلاب صنعتی سوم موسوم به انقلاب دیجیتالی در عرصه ارتباطات در دهه های پایانی قرن بیستم سبب وقوع تحولی گردید که به جهانی شدن معروف است. در خصوص تعریف، ماهیت و پیامدهای این تحول پژوهشگران اتفاق نظر ندارند، اما آنچه مسلم است اینکه جهانی شدن در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیامدهای مختلفی داشته است که شاید مهمترین آن کم رنگ شدن نقش مرزها و دولت ها و در عوض نزدیکی ملت ها به یکدیگر می باشد. یکی از تحولات مهم در عرصه روابط بین الملل در عصر جهانی شدن، شکل گیری جنبشهای اجتماعی در چندسال گذشته در کشورهای اسلامی از محدوده ی خلیج فارس تا شمال آفریقا بوده است. بیشتر این جنبشها ماهیت ائتلافی داشته و یکی از گفتمانهای غالب در آنها، گفتمان دینی و تاکید بر بازگشت به هویت اسلامی خود می باشد. حضور پررنگ گفتمان دینی در جنبشهای اجتماعی کشورهای اسلامی سبب گردیده است تا بسیاری از پژوهشگران از این جنبشها با عنوان «بیداری اسلامی» یاد کنند. شکل گیری حرکت های بیداری اسلامی در عصر جهانی شدن سبب طرح این سوال محوری گردیده است که آیا رویکرد مجدد ملت های مسلمان به دین برای تعریف هویت خود پیامد جهانی شدن است و یا پاسخ به چالش های ایجاد شده از سوی فرهنگ جهانی فراروی هویت دینی ملت های مسلمان؟ تامل در سیر وقایع و رویدادها بیانگر این مهم است که پاسخ به هر دو سوال مثبت است؛ بدین معنا که بیداری اسلامی کنونی از یک طرف پیامد جهانی شدن است و از سوی دیگر پاسخ به چالش های ایجاد شده فراروی هویت معنوی ملت های مسلمان از سوی فرهنگ جهانی. هدف از نگارش مقاله حاضر پاسخ به سوالات فوق و بررسی صحت و سقم فرضیه مطرح شده به شیوه توصیفی– تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی می باشد.