بررسی سینمای هتروتوپیایی با رویکردی به مفهوم گفتمان قدرت فوکو

میشل فوکو، فیلسوفی است که بر پایه تحلیل گفتمانی به واکاوی مناسبات قدرت پرداخته است و از آنجا که طرح هر ایده نظری از جانب او، در نهایت، در جهت تبیین نظریه گفتمان قدرت است، ارائه مفهوم هتروتوپیا (دگرمکان) نیز تاییدی است بر اندیشه های پیشین او در این باب؛ به طوری که از طریق تشریح جایگاه مکان در حیطه جغرافیای بشری به بررسی دوباره سازوکارهای کارکردی قدرت می پردازد. به زعم فوکو، هتروتوپیاها پادمکان هایی هستند که در پیوند با مکان های عادی و ساختار اجتماعی قدرت اند. او ضمن معرفی شاخصه ها و کارویژه های هتروتوپیاها همه آن ها را نهادهای کوچک و بزرگ قدرت قلمداد می کند.
به زعم فوکو، در جامعه مدرن، با شکل گیری انواع هتروتوپیا و شبکه ای شدن جهان، قدرت نیز چون گذشته محصور در یک کانون باقی نماند بلکه در قالب شبکه ای از مناسبات ریزوماتیک، گسترش یافت. حال با چنین رویکردی به تقسیم مکان ها، و با نظر به اینکه فوکو سینما را نوعی از هتروتوپیا می داند، می توان به شمار قابل توجهی از آثار سینمایی اشاره کرد که، با نمایش ناکجاآبادهایی معلق میان واقعیت و فراواقعیت، ضمن تبعیت از ساختار هتروتوپیایی، منطق گفتمانی قدرت بر آن ها حاکم است. وجه مشترک این آثار، که دنیایی به واقع فوکویی را به نمایش می گذارند، شاخصه های مشترک سبک شناختی و همچنین تکرار کیفیات معناشناختی است. از این رو، بررسی عناصر مشترک در فرم و محتوای این آثار از نظرگاهی واحد، که همان مبانی نظری فلسفه فوکوست، خوانشی بینامتنی خواهد بود که، در نهایت، به ارائه تحلیلی مبتنی بر مبانی فلسفی می انجامد در مقاله حاضر، ضمن بررسی ویژگی های هتروتوپیایی دو اثر مطرح سینمایی به نام های «پرواز بر فراز آشیانه فاخته» و «فارنهایت 451» به تحلیل مناسبات قدرت از منظر فوکو پرداخته شود.