رفتارشناسی پیکره انسانی در نقش برجسته های صخرهای ساسانی

چهره و حالات انسانی منقوش بر آثار هنری، تمامی بیان و حالتی انسانی را در شکل و فرم خاصی القا می کنند. چگونگی نمایش مو، چشمان، بینی و لبها و دهان درکنار حالت کلی چهره، دست ها و نحوه ایستادن یا نشستن و حرکت کلی بدن، همگی از این دست هستند. ازدیگر سو پیکره های انسانی در فرم هنری نقش برجسته های صخرهای ساسانی، بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی در لحظات خاص تاریخی شان هستند. بنا بر آنچه بیان شد، مطالعه تحلیلی- تطبیقی روند پیکرنگاری انسانی، بررسی اهمیت کاربری های نشانه ها و رمزهای زیبایی شناسی و اجتماعی حالات و حرکات پیکره انسان در نقش برجسته های صخرهای ساسانی و بیان ویژگی ها و نشانه های بارز تصویری و زیبایی شناسی جامعه شناسانه آنها، اهدافی است که نگارنده در این گفتار به دنبال آنهاست.
بدین منظور در پژوهش حاضر بر اساس استدلال استقرایی، نخست داده های به دست آمده از مشاهده آثار و مدارک موجود تصویری از هنر ساسانی و مطالعات کتابخانه ای در تمامی حوزه های نظری یادشده، گردآوری گردید. سپس تمامی اطلاعات به دست آمده طبقه بندی و با روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شدند.
بررسی روند مسائل زیبائی شناختی در حالات و حرکات پیکره های انسانی نقش برجسته های صخرهای ساسانی، پژوهش گر را با مجموعه ای از قرار دادها همراه با بیانی انتزاعی و عام که میلدارد پیکره انسانی را با تنوعی از خطوط کناره نما به سطح دوبعدی کشانده و کلیتی متقارن و پایدار به وجود آورد، روبرو می سازد. فرم حاصل از چنین ضوابطی، پیکره های همریخت با ویژگی هایی است که تمامی از یک الگو سرچشمه می گیرند. پیکره انسانی در چنین نگرشی، مجموعه ای از نشانه ها و رمزهای زیبایی شناسی و اجتماعی گزینشی است. پایداری نشانه های گوناگون تصویری در پیکره انسانی هنر ساسانی افزون بر جنبه تداوم تاریخی، استمرار کارکردهای دلالتی آنها را نیز به دنبال داشته است. کاربری های رمزهای زیبائی شناسی و اجتماعی در دستگاه نشانه ای نظام اجتماعی یادشده به لحاظ استقرار، تثبیت و استحکام بخشی، از اهمیت فراوانی برخوردار است. نمایش پیکره شاه در حالات و حرکات دلالت یافته، به مثابه دستگاه نشانه ای تجلی ساسانیان، محور اصلی بسیاری از صحنه های نمایش دادهشده در نقش برجسته های ساسانی است. درنتیجه موضوع های سیاسی، نظامی و دینی با تکیه بر تاییدات الهی و مبانی مشروعیت حکومت ساسانی، از عمده مسائل مورد توجه هنرمندان ساسانی در برپایی پیکره انسان بوده است.